М. Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт ака­демия драма театрының ҡабатланмаҫ сәнғәт әһеле, Рәсәйҙең, Башҡортостандың һәм Татарстандың халыҡ артисы, С. Юлаев исемендәге Дәүләт премияһы лауреаты Нурия Ирсаева бөгөн дә тамашасыһын һоҡландырыуын дауам итә. Донъя, рус, милли әҙәбиәтебеҙҙәге иң күркәм һәм күп ҡырлы ҡатын-ҡыҙ образдарын юғары кимәлдә башҡарып, гүзәл заттың эске донъяһын, тәрән асылын, кисерештәрен, талпыныуҙарын яңы даирәлә нескә итеп асып бирә алды ул. Тәбиғәт актрисанан талантты, матурлыҡты, һөйкөмлөлөктө һәм иплелекте йәлләмәгән, Нурия Исхаҡ ҡыҙы тормошта ла иҫ киткес ябайлығы, кешелеклеге һәм сабыр аҡылы менән арбай. Легендар актрисаның уңышҡа илткән яҙмыш һуҡмағын байҡап, әлеге көндә яратҡан әсәй һәм өләсәйҙең күңел кисерештәрен барлайыҡ.

Гүзәл тәбиғәтле Миәкә районының Ҡанбәк ауылында ҙур ғаиләлә алтынсы бала булып донъяға килгән етен сәсле, зәңгәр күҙле, ап-аҡ йөҙлө һөйкөмлө ҡыҙын әсәһе Хоҙай бүләгеләй ҡабул итә. Ә бит ирен 42-се йылдың башында ғына һуғышҡа оҙатҡан ҡатындың иңенә бөтә ғаилә хәстәре ятҡан: өй тулы бала-саға, ҡәйнәһе улар менән йәшәй. Етмәһә, ире урынына сельпо магазинына приказчик итеп ҡуйғандар. «Тру­додень» яҙһындар өсөн төндәрен һарыҡ фермаһын ҡарауыллай. Ә ауыл осонда ас бүреләр һәр аҙымды һағалай...

Көтмәгәндә ҡарынында яралған сабыйы үҙен һиҙҙертә башлағас, күңелен ниндәйҙер ышаныс, йылылыҡ менән һуғарған минуттар, әйтерһең, уға көс һәм ҡыйыулыҡ өҫтәй. Һуғыш, ғазап-михнәттәрҙе еңеп тигәндәй донъяны нурлап тыуған сабыйын ҡулына алғас та, әсәһе Нурияһына даланлы яҙмыш юрай. Ауылда йәш балалар юҡ, ҡатын-ҡыҙҙар бәпес һөйөргә тип Кәримә апайҙарға йыйылыр була. Тәпәй баҫҡас та, күрше-күлән ҡатындары, ҡурсаҡ ҡыҙыңды бөгөн мин алып ҡайтайым әле, тип тә ингеләй. Шулай итеп Нурия бәләкәйҙән һөйөү-наҙға төрөнөп үҫә. Әсәһе кистәрен әкиәттәр һөйләй. Көндөҙ өйҙә лә, эш менән сыҡһа ла, гел уның итәгенә тағылып эйәреп йөрөргә әүәҫләнә ҡыҙсыҡ. Икәүләп урам буйлап атлағанда, әсәһенең һәр ауылдашы, һәр ер-һыу атамаһы хаҡында матурлап хәтирәләр бәйән итеүе, саҡ ҡына күңеле тулып китһә, етемлектә үткән бала сағын тетрәнеп иҫкә алыуы бәләкәс Нурия өсөн тәүге тормош һабағы ла булғандыр. Юл ыңғайында Кәримә апайҙың бер туған ағаларына инеп сығалар – туғандарҙы күреп, белеп үҫһен тиеүелер инде.

«Әсәйем шул тиклем киң күңелле ине, хисле, нескә йәнле, тип әйтәйемме. Бер көн беҙҙең ауылға туй төшә, ҡараһам, әсәйемдең күҙҙәренән супырлап йәш тама. «Ниңә илайһың, әсәй?» – тип һорайым. «Әллә инде, ҡыҙым, донъяны йәмләп туй төшһә, байрамдарҙа балалар урамдан йырлап үтһә, күңелем тула ла ҡуя», – ти. Матур йыр ағылһа, берәй хисле тәбиғәт күренешенә таң ҡалһа йәки яҙын кәкүк саҡырһа, йөрәге һыҙылып илай торған ғәҙәте бар ине уның. Ауырлыҡтар алдында һис ҡаушамаҫ, юғалып ҡалмаҫ көслө ҡатындың тап шатлыҡлы, бәхетле минуттарҙы шулай тәрән кисереүе донъяны бөтә тулылығында моңға һалып ҡабул итеүенә лә бәйле булғандыр, моғайын. Әсәйем етемлектә үҫкәс, мин дә әсәйһеҙ ҡалып ҡуймайым тип гел ҡурҡа инем. Тышта уйнап йөрөйөм дә, хәлен белер өсөн, тиҙ генә өйгә йүгереп ҡайтып киләм. Бесән өйөргә кәбән башына менһә лә, әсәй төш инде, атайым үҙе менһен, тип һәр аҙымын ҡурсаларға тырыша инем. Эстән генә: «Эй, Хоҙайым! Әсәйем иҫән булһын инде!» – тип теләп йөрөгәнем хәтеремдә. Шуға үҙе лә мине ғүмере буйына яратты», – ти актриса.

Ҡыҙға дүрт йәш тигәндә Дахау лагеренда әсирҙә булып, әллә күпме үлем ғазабы аша үтеп, аталары ҡайтып төшә. Өйгә кешеләр тулған, ә Нурияның йөрәгендә – шом. Ҡыҙыҡ, кем икән ул атай тигәндәре? Һалдат, йәғни атаһы, ултырғыста уны алдына ултыртып, үҙе тирәләй йыйылған халыҡҡа күргән-кисергәндәрен йөрәкһенеп һөйләй. Ә ҡыҙ уның сәстәренә, күҙҙәренә текләп, һәр ым-хәрәкәтен ентекләп өйрәнергә тырыша. Апаларының, күрше-күләндең, бигерәк тә әсәһенең иғтибарын үҙендә генә тойоп өйрәнгәнгә, ниңәлер асыуын да ҡуҙғатҡандай был күренеш. Хәҙер әсәйем минең янда йоҡламай инде, тип тә ҡайғыра бәләкәс. Нурияһын атаһы гел яратырға уҡтала, әммә ул, сабый саҡтан күреп үҫмәгәнгә, күрәһең, нисек тә ҡасыу яғын ҡарай, һис ылыға алмай. Һуңынан Әлиә һеңлеһе менән Фәнил ҡустыһы донъяға килгәс, атаһының уларҙы күккә сөйөп иркәләүен берсә һоҡланып, берсә балаларса көнләшеп, ситтән генә моңайып күҙәтер була.

Альбина ҒӨБӘЙҘУЛЛИНА.

Нурия Ирсаеванан ҡатын-ҡыҙҙарға өс мөһим кәңәш:
Сабырлыҡ. Әсәйем бер ваҡытта ла кешегә ауыр һүҙ әйтмәне, күңелен ҡыйманы. Оло, кесе, ғәрип кеше йәки берәй диуана хәйер һорап килеп инһенме, гонаһһыҙҙан рәнйетмә, ти торғайны. Ауыр булғанда түҙемле ҡала белеү холоҡто сыныҡтыра. Эштә лә, ғаиләлә лә ваҡланмай, үҙ баһаңды төшөрмәй, тигеҙлектә ҡалыу күп хаталарҙан ҡотҡара.

Мөхәббәт. Сабый күңеленә мөхәббәт орлоғо сәсеү мөһим. Тәбиғәт күренештәренә, йыр-моңға, әҙәбиәткә, кешеләргә... Күңелдә яралған мөхәббәт тойғоһон шунан кинәйәләп үҫтереү зарур. Мөхәббәт үҫкән һайын кешенең бәхете бөтәйә, тулылана бара.

Ҡарғыш, рәнйештән өҫтөн булыу. Малайҙарға – әсәй, ҡыҙҙар өсөн атай ҡарғышы – иң емергес көс. Ғәзиз сабыйың – һинең йән киҫәгең, бәғерең. Өләсәйгә лә яңылыш бер яман һүҙ менән, хатта шаяртып та үсәргә ярамай. Күптәрҙең яҙмышы рәнйеш-ҡарғыштан сырмалып, ғазаптарға юлыға. Ҡарында уҡ сабыйығыҙға тик матур теләктәр генә юллағыҙ!

Мәҡәләнең тулы вариантын журналдың 7-се (2017) һанында уҡығыҙ.