Яҡшылыҡ еңерме, яуызлыҡмы?
Генетика мәғлүмәттәре ҡәҙимге кешене лә, эшкә яллаусыны ла, страховкалау һәм хоҡуҡ һаҡлау органдарын да ҡыҙыҡһындыра. Хатта миллионерҙар ДНК анализы яһатыуға сират тора. 2006 йылдың сентябрендә Google компанияһын нигеҙләгән һәм уның хужаларының береһе булған Сергей Брин үҙ блогында LRRK2 генында G20195S мутацияһын йөрөтөүе тураһында яҙа. Был тайпылыш кешелә Паркинсон ауырыуына дусар булыу хәүефен тыуҙыра. Брин был хаҡта алдан белгәненә бик шатлана, сөнки ул хәҙерҙән уны нисек тә кисектереү өсөн көрәшә башлаясаҡ, шулай уҡ 50 процент ихтималлыҡ менән атаһы гендарын аласаҡ балалары тураһында ла ошо йәһәттән мөмкин булған сараларҙы күрәсәк.
Ғалимдар раҫлауынса, кеше, биологик төр булараҡ, 200 мең йыл элек Африкала барлыҡҡа килгән. Үрсеп-үрсеп, Азия, Европа буйлап таралған, әлеге Беринг боғаҙы урынында булған ҡоро ер аша Америкаға барып сыҡҡан. Фараз ителеүенсә, 25 – 15 мең йылдар элек Ер шарының бөтә мөйөштәре кеше тарафынан төйәкләнелеп бөткән.
Ә кешеләр үҙ-ара ни дәрәжәлә айырыла һуң? Мәҫәлән, Азия, Европа кешеһе – Океанияла йә Америкала йәшәгәндәрҙән. Беҙҙең ДНК-ларҙа 3 миллиардтан ашыу нуклеотид булһа, шуларҙың меңдән береһе генә айырыла икән.
2003 йылда Нобель премияһы лауреаты Джеймс Уотсон етәкселегендәге халыҡ-ара ғилми-тикшеренеү проекты кеше ДНК-һының шифрҙарын табып бөтә. Беҙҙең организмды 25 меңдән ашыу ген хасил итеүе асыҡлана. Улар нәҫел ауырыуҙарынан башлап ҡылыҡ-тәртип нескәлектәренә тиклем бөтә үҙенсәлектәрҙе билдәләй. Хәҙерге заман технологиялары һәр кешенең геномы тураһында бик күпте асыҡларға ярҙам итә. Түш яман шеше йә пеләшләнеү янаймы, ата-бабаларың донъяның ҡайһы төбәгенән сыҡҡан, һимереүгә йә шизофренияға, алкоголизмға бирешеүсәнлек, енәйәтселеккә әүәҫлек, спортта юғары ҡаҙаныштарға өлгәшеү һәләте, интеллект кимәле, хатта ҡәбәхәтлек йә эскерһеҙлек кеүек сифаттарҙы асыҡлай торған лабораториялар бар хәҙер.
90-сы йылдарҙан башлап ғалимдар холоҡ-фиғелде билдәләүсе аныҡ гендарҙы эҙләй. Һәр ҡылыҡҡа йөҙәрләгән ген йоғонто яһай. Шуныһын да иҫәптән төшөрөргә ярамай: нәҫелдән психик һыҙаттар түгел, ә уларға йоғонто яһаусы биологик факторҙар күсә. Гендарҙың бурысы радиоалғыстың тауыш көйләгесенә оҡшаған: көсәйтергә була, әкренәйтергә, әммә йырҙың һүҙҙәре шул килеш ҡала. Шуның кеүек үк, әйтәйек, яуыз көс (бирлелек) сифатын гендар көсәйтә ала, ләкин ул һуғышыу яғына йүнәлтеләме, триллерҙар ижад итеүгәме – быныһы тәрбиәгә, мәҙәни һәм белем кимәленә бәйле.
Беҙ бәләкәйҙән кешеләрҙе “һәйбәткә” һәм “насарға” бүләбеҙ. Машинаһын уйнатырға биреп торған малай – һәйбәт, бирмәгәне – насар.
2010 йылда Бонн университеты ғалимдары “изгелек генын” аса. Ул дофамин, окситоцин, вазопрессин тигән матдәләргә бәйле һәм улар беҙҙең социаль тәртипте көйләй. Был гендың ике төрө бар – СОМТ-Val һәм COMT-Мet. Беренсеһенә эйә булған кешеләр, икенсеһенең хужаларына ҡарағанда, хәйриәгә ике тапҡыр күберәк аҡса бирә. Ә инде COMT-Мet шулай уҡ яҡшылыҡ ҡылдыра торған OXTR һәм AVPR1 гендарының “насар” варианттары менән бергә килһә, был тупланманың эйәһе үҙ-үҙен генә яратыусы игелекһеҙ бәндә буласаҡ.
Генетиктар раҫлауынса, “изгелек гендарының” көсһөҙ варианттарынан тыш, саф “яуызлыҡ гендары” ла бар. Шуларҙың береһен голланд генетигы Ганс Бруннер асҡан. Ул бер ғаиләне өйрәнгән. Был ғаиләнең өс быуынында 14 ир бик яуыз холоҡло төҙәлмәҫ енәйәтсе булған. Һәр береһе юҡтан-бушҡа ла йүгәнһеҙләнеп ярһып, беҙҙең халыҡта ундайҙарҙы бирле, енле тип йөрөтәләр, китә ти. Баҡһаң, был сифат моноаминоксидаза-А ферментын кодлаусы гендың мутацияһына бәйле икән.
Тәжрибә үткәргәндә сысҡандарҙың ошо генын “боҙғандар”, һәм улар ҡотороноп бер-береһенә ташлана башлаған. Әйткәндәй, был гендың мутацияһы бик һирәк осрай, ә бирле кешеләр ифрат күп. Бүтән осраҡтарҙың сәбәбе – ферментты тулыһынса юҡ итмәйенсә, уның көсөн бер аҙ кәметә торған башҡа мутациялар булыуында. Тикшеренеүҙәр күрһәтеүенсә, ундай балалар тыныс ғаиләлә тәрбиәләнһә, башҡа малайҙар һәм ҡыҙҙарҙан бер ни менән дә айырылмай, ә насар шарттарҙа тиҫтерҙәренә ҡарағанда күпкә йүнһеҙерәк булып китә.
Мөхәббәттә лә гендар етәкселек итә. Бына бер ҡыҙыҡлы күҙәтеү. Америкала прерия ҡыр сысҡаны менән тау ҡыр сысҡаны тигән ике төр кимереүсе бар. Тышҡы ҡиәфәттәренән айырырлыҡ та түгел – ҡайһыһына ҡараһаң да, шул сысҡан инде. Ләкин улар тоғролоҡ йәһәтенән бер-береһенә һис оҡшамаған. Прерия ҡыр сысҡанының атаһы бер инәне ғүмерлеккә һайлай һәм үлгәнсе уға тоғролоҡ һаҡлай. Ә тау сысҡаны бәйләнештәрҙә бер ҙә һайлансыҡ түгел, инә заттар артынан сабыуҙан бушамай, балаларына ла битараф. Ата сысҡандарҙың, беҙҙең ирҙәр кеүек үк, берәүҙе генә йә рәттән барыһын да яратыу хисе вазопрессин тигән нейромедиаторҙың булыу-булмауына бәйле икән. Ҡыр сысҡанына ошо вазопрессинды индерһәң, ул тәү осраған инә сысҡанды мәңгелеккә ярата ла ҡуя. Уның вазопрессинға һиҙгерлеген тәьмин итеүсе рецепторҙарын юҡ итһәң, был ата сысҡан осраған бер инә сысҡанға “ғашиҡ була”. Вазопрессин рецепторы генын алмаштырып, бындай ата сысҡанды иҫ киткес тоғроға әйләндерергә лә мөмкин. Кешеләргә килгәндә, 2006 йылда Швецияла ∆ткән тикшеренеү шуны күрһәтә: RS3 334 генының бер вариантын йөрөткән ирҙәр ҡатын-ҡыҙға битараф түгел, әммә был бәйләнештәр бик һирәк осраҡта өйләнеү менән тамамлана. Өйләнгән хәлдә лә, никахтың бәхет килтермәүе улар араһында ике тапҡырға йышыраҡ осрай. Күбеһенең ҡатындары ғаиләләге мөнәсәбәттәрҙән риза түгел.
Кешелектең социаль эволюцияһы барышында әхлаҡ камиллашҡан. Массачусетс технология институты (АҠШ) менән Королева Каролина институты (Швеция) ғалимдары беҙгә нисә процент әхлаҡи-этик сифаттар һалынғанын асыҡлау өсөн 1364 игеҙәкте тикшергән. Антропологтар һәм психологтар, бер күҙәнәктән яралып, оҡшаш геномлы булған һәм, төрлө күҙәнәктән яралып, гендарының яртыһы ғына оҡшаш игеҙәктәрҙе һынаған. Ышаныусанлыҡ, изге күңеллелек, рәхмәтле була белеү хистәре уларға ни кимәлдә хас икәнлеген асыҡлау булған маҡсаттары. Һөҙөмтәләргә ҡатмарлы статистик эшкәртеү үткәргәндән һуң ғалимдар был сифаттарҙың 20 процент самаһы гендар менән тапшырылыуын асыҡла1ған. Ошо 20 процент, моғайын, “выждан”, “намыҫ” тип аталған төшөнсәләрҙең нигеҙен тәшкил итәлер ҙә инде. Нәҡ ошо сифаттар кескәйҙән әҙәм балаһына “яҡшы” менән “яман”ды айырыу һәләтен хасил итә. Генетиктар фекеренсә, тәү кешеләр күмәкләшеп йәшәүҙең, бер-береңә ярҙам итеүҙең, башҡалар хаҡына үҙеңде ҡорбан итеүҙең өҫтөнлөктәрен ярайһы уҡ иртә үҙләштергән һәм башҡалар иҫәбенә еңел көн итергә тырышҡан, тик үҙен генә ҡайғыртҡан заттарҙы үҙ араһынан ҡыуып ебәрер булған.
Ниндәйҙер осорҙа кешегә оҡшаштар цивилизацияһының бөтә ҡаҙаныштарын үҙләштереү өсөн ҙурыраҡ күләмле мейе кәрәк булғандыр, моғайын. Ләкин инәгә ҙур башлы баланы табыу ауыр. Һөҙөмтәлә тәбиғәт ике сиселеш тәҡдим иткәндер, тип фаразлана. Береһе – маймылдан айырмалы, донъяға килгән мәлдә кеше балаһының мейеһе етлекмәгән була, ул артабан бала һәм үҫмер саҡта формалаша. Икенсеһе – киң янбашлы ҡатындар ишәйә. Былар артынса яңы ҡатмарлыҡтар тыуа: сабыйҙы ныҡ ҡарарға, ҡурсаларға кәрәк, ә киң янбашлы ҡатындар ирҙәр менән тиң тиҙлектә йүгерә алмаған. Бындай шарттарҙа балалы ҡатындарҙы үҙ хәстәрлеге аҫтына алған төркөмдәр генә һәләк булып бөтөүҙән ҡотола алған. Мәҙәнилек кешелекте юҡҡа сығыу хәтәренән аралаған, һөҙөмтәлә “ыңғай әхлаҡ” өсөн яуаплы гендар өҫтөнлөк ала башлаған.
Әммә кешелектең бөгөнгөһө изгелек һәм яҡшылыҡтың еңерендә ҙур шик тыуҙыра. XXI быуатта, үҫешенең иң юғарғы фазаһында, кеше айырыуса аяуһыҙға әүерелде, хатта ҡырағайланды. Төрлө илдәрҙә бәндәләрҙе ҡоллоҡҡа һатыу осраҡтары йышая бара, Сомали ярҙарында диңгеҙ юлбаҫарҙары караптарҙы аулай, иң алдынғы, иң цивилизациялы тип һаналған илдәр үҙҙәренә “оҡшамаған” дәүләттәргә ракеталар яуҙыра. Зиннәтле-затлы, аҡылға һыймаҫ мул тормош менән йәшәүселәр эргәһендә тәүтормоштағыса ауырлыҡта һәм фәҡирлектә көн күреүселәр ишәйгәндән-ишәйә. Күрәһең, мәҙәниәтле, тәрбиәле шарттарҙа быуындан-быуынға баҫылып килһә лә, ҡәбәхәтлек, аяуһыҙлыҡ гендары юҡҡа сыҡмай. Уларҙы өҫкә һөйрәп сығарыусы көс ошо фаразды әйтеүсе ғалимдарға әлегә билдәле түгел.
Был йәһәттән тағы бер, әҙәм ышанмаҫ тип әйтерлек, версия бар. Уның авторҙары уйлауынса, ниндәйҙер билдәһеҙ вирус организмды һаҡлаусы ҡалҡанды – цивилизация биргән системаларҙы зарарлай. Уны эләктергән кеше тәртибен йүгәндә тота алмай. Вирус кешенән кешегә йоға, эпидемия башлана. Һуғыш-ҡырылыштар, ҡырағайлыҡтар ошо эпидемиялар осорона тап килә. Бөтә вируслы ауырыу кеүек үк, ул да үтә, һәм кешелек сираттағы тыныс йәшәү фазаһына инә. Шулай итеп, вәхшилек осорҙары цикл-цикл ҡабатланып тора.
Ғалимдар боронғо гендың уяныуына төрлө аңлатмалар тәҡдим итә. Улар араһында кешенең ҡырағайланыуын Ҡояш әүҙемлегенә йә Ерҙең магнит ҡыры үҙгәреүгә бәйләүселәр ҙә осрай.
Генетика фәне өйрәнгән серле донъяны үҙ эсендә һәр беребеҙ йөрөтә, ул һәр беребеҙгә ҡағыла. Шуға ла был фән һәм ошо өлкәләге яңынан-яңы асыштар, табыштар айырыуса ылыҡтырғыс һәм ҡыҙыҡлы шикелле. Киләһе һандарҙа яңы мәғлүмәттәр менән танышырбыҙ.
Әлфиә АҠБУТИНА әҙерләне.
Что победит: зло или добро?
Исследования по генетике интересуют многих. Каждый желает узнать, какое у него генетическое наследие, какие болезни ему угрожают, как предостеречь своих детей от нежелательных явлений, касающихся их здоровья, поведения, психики. В материале приводятся интересные примеры, высказывания ученых, описываются различные опыты и их результаты. Увлекательно рассказывается о генетических мутациях и изменениях, связанных с ними.
Еще совсем недавно для изучения связи генов и психики использовали лишь однояйцовых близнецов. Ученые проводили свои исследования на близнецах, родившихся с одинаковым набором генов. Особенно ценными считались те экземпляры, которые воспитывались в разных семьях: только в этом случае можно относительно четко отделить влияние среды от вклада генов.
Революция в молекулярной биологии не оставила в стороне поведенческие науки. С 1990-х годов идет поиск конкретных генов, влияющих на поведение и характер. На каждую черту характера могут влиять сотни генов. Не нужно забывать и о том, что наследуются не сами психические качества, а биологические факторы, влияющие на них.
Генетическая наука нам помогает лучше понять себя. Этим она интересна для всех нас.
Ғалимдар раҫлауынса, кеше, биологик төр булараҡ, 200 мең йыл элек Африкала барлыҡҡа килгән. Үрсеп-үрсеп, Азия, Европа буйлап таралған, әлеге Беринг боғаҙы урынында булған ҡоро ер аша Америкаға барып сыҡҡан. Фараз ителеүенсә, 25 – 15 мең йылдар элек Ер шарының бөтә мөйөштәре кеше тарафынан төйәкләнелеп бөткән.
Ә кешеләр үҙ-ара ни дәрәжәлә айырыла һуң? Мәҫәлән, Азия, Европа кешеһе – Океанияла йә Америкала йәшәгәндәрҙән. Беҙҙең ДНК-ларҙа 3 миллиардтан ашыу нуклеотид булһа, шуларҙың меңдән береһе генә айырыла икән.
2003 йылда Нобель премияһы лауреаты Джеймс Уотсон етәкселегендәге халыҡ-ара ғилми-тикшеренеү проекты кеше ДНК-һының шифрҙарын табып бөтә. Беҙҙең организмды 25 меңдән ашыу ген хасил итеүе асыҡлана. Улар нәҫел ауырыуҙарынан башлап ҡылыҡ-тәртип нескәлектәренә тиклем бөтә үҙенсәлектәрҙе билдәләй. Хәҙерге заман технологиялары һәр кешенең геномы тураһында бик күпте асыҡларға ярҙам итә. Түш яман шеше йә пеләшләнеү янаймы, ата-бабаларың донъяның ҡайһы төбәгенән сыҡҡан, һимереүгә йә шизофренияға, алкоголизмға бирешеүсәнлек, енәйәтселеккә әүәҫлек, спортта юғары ҡаҙаныштарға өлгәшеү һәләте, интеллект кимәле, хатта ҡәбәхәтлек йә эскерһеҙлек кеүек сифаттарҙы асыҡлай торған лабораториялар бар хәҙер.
90-сы йылдарҙан башлап ғалимдар холоҡ-фиғелде билдәләүсе аныҡ гендарҙы эҙләй. Һәр ҡылыҡҡа йөҙәрләгән ген йоғонто яһай. Шуныһын да иҫәптән төшөрөргә ярамай: нәҫелдән психик һыҙаттар түгел, ә уларға йоғонто яһаусы биологик факторҙар күсә. Гендарҙың бурысы радиоалғыстың тауыш көйләгесенә оҡшаған: көсәйтергә була, әкренәйтергә, әммә йырҙың һүҙҙәре шул килеш ҡала. Шуның кеүек үк, әйтәйек, яуыз көс (бирлелек) сифатын гендар көсәйтә ала, ләкин ул һуғышыу яғына йүнәлтеләме, триллерҙар ижад итеүгәме – быныһы тәрбиәгә, мәҙәни һәм белем кимәленә бәйле.
Беҙ бәләкәйҙән кешеләрҙе “һәйбәткә” һәм “насарға” бүләбеҙ. Машинаһын уйнатырға биреп торған малай – һәйбәт, бирмәгәне – насар.
2010 йылда Бонн университеты ғалимдары “изгелек генын” аса. Ул дофамин, окситоцин, вазопрессин тигән матдәләргә бәйле һәм улар беҙҙең социаль тәртипте көйләй. Был гендың ике төрө бар – СОМТ-Val һәм COMT-Мet. Беренсеһенә эйә булған кешеләр, икенсеһенең хужаларына ҡарағанда, хәйриәгә ике тапҡыр күберәк аҡса бирә. Ә инде COMT-Мet шулай уҡ яҡшылыҡ ҡылдыра торған OXTR һәм AVPR1 гендарының “насар” варианттары менән бергә килһә, был тупланманың эйәһе үҙ-үҙен генә яратыусы игелекһеҙ бәндә буласаҡ.
Генетиктар раҫлауынса, “изгелек гендарының” көсһөҙ варианттарынан тыш, саф “яуызлыҡ гендары” ла бар. Шуларҙың береһен голланд генетигы Ганс Бруннер асҡан. Ул бер ғаиләне өйрәнгән. Был ғаиләнең өс быуынында 14 ир бик яуыз холоҡло төҙәлмәҫ енәйәтсе булған. Һәр береһе юҡтан-бушҡа ла йүгәнһеҙләнеп ярһып, беҙҙең халыҡта ундайҙарҙы бирле, енле тип йөрөтәләр, китә ти. Баҡһаң, был сифат моноаминоксидаза-А ферментын кодлаусы гендың мутацияһына бәйле икән.
Тәжрибә үткәргәндә сысҡандарҙың ошо генын “боҙғандар”, һәм улар ҡотороноп бер-береһенә ташлана башлаған. Әйткәндәй, был гендың мутацияһы бик һирәк осрай, ә бирле кешеләр ифрат күп. Бүтән осраҡтарҙың сәбәбе – ферментты тулыһынса юҡ итмәйенсә, уның көсөн бер аҙ кәметә торған башҡа мутациялар булыуында. Тикшеренеүҙәр күрһәтеүенсә, ундай балалар тыныс ғаиләлә тәрбиәләнһә, башҡа малайҙар һәм ҡыҙҙарҙан бер ни менән дә айырылмай, ә насар шарттарҙа тиҫтерҙәренә ҡарағанда күпкә йүнһеҙерәк булып китә.
Мөхәббәттә лә гендар етәкселек итә. Бына бер ҡыҙыҡлы күҙәтеү. Америкала прерия ҡыр сысҡаны менән тау ҡыр сысҡаны тигән ике төр кимереүсе бар. Тышҡы ҡиәфәттәренән айырырлыҡ та түгел – ҡайһыһына ҡараһаң да, шул сысҡан инде. Ләкин улар тоғролоҡ йәһәтенән бер-береһенә һис оҡшамаған. Прерия ҡыр сысҡанының атаһы бер инәне ғүмерлеккә һайлай һәм үлгәнсе уға тоғролоҡ һаҡлай. Ә тау сысҡаны бәйләнештәрҙә бер ҙә һайлансыҡ түгел, инә заттар артынан сабыуҙан бушамай, балаларына ла битараф. Ата сысҡандарҙың, беҙҙең ирҙәр кеүек үк, берәүҙе генә йә рәттән барыһын да яратыу хисе вазопрессин тигән нейромедиаторҙың булыу-булмауына бәйле икән. Ҡыр сысҡанына ошо вазопрессинды индерһәң, ул тәү осраған инә сысҡанды мәңгелеккә ярата ла ҡуя. Уның вазопрессинға һиҙгерлеген тәьмин итеүсе рецепторҙарын юҡ итһәң, был ата сысҡан осраған бер инә сысҡанға “ғашиҡ була”. Вазопрессин рецепторы генын алмаштырып, бындай ата сысҡанды иҫ киткес тоғроға әйләндерергә лә мөмкин. Кешеләргә килгәндә, 2006 йылда Швецияла ∆ткән тикшеренеү шуны күрһәтә: RS3 334 генының бер вариантын йөрөткән ирҙәр ҡатын-ҡыҙға битараф түгел, әммә был бәйләнештәр бик һирәк осраҡта өйләнеү менән тамамлана. Өйләнгән хәлдә лә, никахтың бәхет килтермәүе улар араһында ике тапҡырға йышыраҡ осрай. Күбеһенең ҡатындары ғаиләләге мөнәсәбәттәрҙән риза түгел.
Кешелектең социаль эволюцияһы барышында әхлаҡ камиллашҡан. Массачусетс технология институты (АҠШ) менән Королева Каролина институты (Швеция) ғалимдары беҙгә нисә процент әхлаҡи-этик сифаттар һалынғанын асыҡлау өсөн 1364 игеҙәкте тикшергән. Антропологтар һәм психологтар, бер күҙәнәктән яралып, оҡшаш геномлы булған һәм, төрлө күҙәнәктән яралып, гендарының яртыһы ғына оҡшаш игеҙәктәрҙе һынаған. Ышаныусанлыҡ, изге күңеллелек, рәхмәтле була белеү хистәре уларға ни кимәлдә хас икәнлеген асыҡлау булған маҡсаттары. Һөҙөмтәләргә ҡатмарлы статистик эшкәртеү үткәргәндән һуң ғалимдар был сифаттарҙың 20 процент самаһы гендар менән тапшырылыуын асыҡла1ған. Ошо 20 процент, моғайын, “выждан”, “намыҫ” тип аталған төшөнсәләрҙең нигеҙен тәшкил итәлер ҙә инде. Нәҡ ошо сифаттар кескәйҙән әҙәм балаһына “яҡшы” менән “яман”ды айырыу һәләтен хасил итә. Генетиктар фекеренсә, тәү кешеләр күмәкләшеп йәшәүҙең, бер-береңә ярҙам итеүҙең, башҡалар хаҡына үҙеңде ҡорбан итеүҙең өҫтөнлөктәрен ярайһы уҡ иртә үҙләштергән һәм башҡалар иҫәбенә еңел көн итергә тырышҡан, тик үҙен генә ҡайғыртҡан заттарҙы үҙ араһынан ҡыуып ебәрер булған.
Ниндәйҙер осорҙа кешегә оҡшаштар цивилизацияһының бөтә ҡаҙаныштарын үҙләштереү өсөн ҙурыраҡ күләмле мейе кәрәк булғандыр, моғайын. Ләкин инәгә ҙур башлы баланы табыу ауыр. Һөҙөмтәлә тәбиғәт ике сиселеш тәҡдим иткәндер, тип фаразлана. Береһе – маймылдан айырмалы, донъяға килгән мәлдә кеше балаһының мейеһе етлекмәгән була, ул артабан бала һәм үҫмер саҡта формалаша. Икенсеһе – киң янбашлы ҡатындар ишәйә. Былар артынса яңы ҡатмарлыҡтар тыуа: сабыйҙы ныҡ ҡарарға, ҡурсаларға кәрәк, ә киң янбашлы ҡатындар ирҙәр менән тиң тиҙлектә йүгерә алмаған. Бындай шарттарҙа балалы ҡатындарҙы үҙ хәстәрлеге аҫтына алған төркөмдәр генә һәләк булып бөтөүҙән ҡотола алған. Мәҙәнилек кешелекте юҡҡа сығыу хәтәренән аралаған, һөҙөмтәлә “ыңғай әхлаҡ” өсөн яуаплы гендар өҫтөнлөк ала башлаған.
Әммә кешелектең бөгөнгөһө изгелек һәм яҡшылыҡтың еңерендә ҙур шик тыуҙыра. XXI быуатта, үҫешенең иң юғарғы фазаһында, кеше айырыуса аяуһыҙға әүерелде, хатта ҡырағайланды. Төрлө илдәрҙә бәндәләрҙе ҡоллоҡҡа һатыу осраҡтары йышая бара, Сомали ярҙарында диңгеҙ юлбаҫарҙары караптарҙы аулай, иң алдынғы, иң цивилизациялы тип һаналған илдәр үҙҙәренә “оҡшамаған” дәүләттәргә ракеталар яуҙыра. Зиннәтле-затлы, аҡылға һыймаҫ мул тормош менән йәшәүселәр эргәһендә тәүтормоштағыса ауырлыҡта һәм фәҡирлектә көн күреүселәр ишәйгәндән-ишәйә. Күрәһең, мәҙәниәтле, тәрбиәле шарттарҙа быуындан-быуынға баҫылып килһә лә, ҡәбәхәтлек, аяуһыҙлыҡ гендары юҡҡа сыҡмай. Уларҙы өҫкә һөйрәп сығарыусы көс ошо фаразды әйтеүсе ғалимдарға әлегә билдәле түгел.
Был йәһәттән тағы бер, әҙәм ышанмаҫ тип әйтерлек, версия бар. Уның авторҙары уйлауынса, ниндәйҙер билдәһеҙ вирус организмды һаҡлаусы ҡалҡанды – цивилизация биргән системаларҙы зарарлай. Уны эләктергән кеше тәртибен йүгәндә тота алмай. Вирус кешенән кешегә йоға, эпидемия башлана. Һуғыш-ҡырылыштар, ҡырағайлыҡтар ошо эпидемиялар осорона тап килә. Бөтә вируслы ауырыу кеүек үк, ул да үтә, һәм кешелек сираттағы тыныс йәшәү фазаһына инә. Шулай итеп, вәхшилек осорҙары цикл-цикл ҡабатланып тора.
Ғалимдар боронғо гендың уяныуына төрлө аңлатмалар тәҡдим итә. Улар араһында кешенең ҡырағайланыуын Ҡояш әүҙемлегенә йә Ерҙең магнит ҡыры үҙгәреүгә бәйләүселәр ҙә осрай.
Генетика фәне өйрәнгән серле донъяны үҙ эсендә һәр беребеҙ йөрөтә, ул һәр беребеҙгә ҡағыла. Шуға ла был фән һәм ошо өлкәләге яңынан-яңы асыштар, табыштар айырыуса ылыҡтырғыс һәм ҡыҙыҡлы шикелле. Киләһе һандарҙа яңы мәғлүмәттәр менән танышырбыҙ.
Әлфиә АҠБУТИНА әҙерләне.
Что победит: зло или добро?
Исследования по генетике интересуют многих. Каждый желает узнать, какое у него генетическое наследие, какие болезни ему угрожают, как предостеречь своих детей от нежелательных явлений, касающихся их здоровья, поведения, психики. В материале приводятся интересные примеры, высказывания ученых, описываются различные опыты и их результаты. Увлекательно рассказывается о генетических мутациях и изменениях, связанных с ними.
Еще совсем недавно для изучения связи генов и психики использовали лишь однояйцовых близнецов. Ученые проводили свои исследования на близнецах, родившихся с одинаковым набором генов. Особенно ценными считались те экземпляры, которые воспитывались в разных семьях: только в этом случае можно относительно четко отделить влияние среды от вклада генов.
Революция в молекулярной биологии не оставила в стороне поведенческие науки. С 1990-х годов идет поиск конкретных генов, влияющих на поведение и характер. На каждую черту характера могут влиять сотни генов. Не нужно забывать и о том, что наследуются не сами психические качества, а биологические факторы, влияющие на них.
Генетическая наука нам помогает лучше понять себя. Этим она интересна для всех нас.
Теги:
