Бәләкәс ҡыҙ ҡоралайҙай етеҙлек менән тау түбәһенә үрмәләй. Тау битләүендә, тамырҙарын ергә ҡаҙап, йөҙйәшәр ҡарағайҙар, имәндәр, аҡ ҡайындар һалдаттар ишеләй теҙелеп баҫҡан да ошо ожмахтай хозурлыҡтың именлеген һаҡлай, әйтерһең. Йәннәттәй изге төбәкте төйәк иткән ҡоштарҙың сихри моңо, һирәк-мирәк күҙгә салынып ҡалған кейектәрҙең хәрәкәте, үлән-япраҡтарҙың серле шыбырҙауы, өҙөлмәҫ сыңрау барлыҡҡа килтереп, йөрәкте албырғата. Үҙеңде лә ошо мөғжизәле тәбиғәттең бер һулышы, ҡабатланмаҫ сағылышы итеп тоя башлайһың. Аяҡтарың баҫып торған ғәзиз тупраҡ та, һулаған һауа ла йәнләнә бара төҫлө. Азалияға таныш тәбиғәттең был мөғжизәле сере. Кескәй ҡыҙ өсөн йәшел аҡлан сәхнә тиерһең. Ул үҙ алдына талғын ғына йыр һуҙа. Ҡыҙсыҡтың бәрхәттәй тауышы көсәйә барып, тәбиғәт моңона ҡушыла һәм, бар киңлекте иңләп, күккә сөйөлә. Тыуған төйәккә һүнмәҫ һөйөү ҙә, йәшәүгә тантана ла яңғырай төҫлө уның ауазында.

Азалия Вәлиева – хәҙер инде уңышҡа өлгәшкән һәм аяғында ныҡ­лы баҫып торған абруйлы ханым. Шулай ҙа бала саҡ ғәҙәтенә һаман да тоғро ул. Йөрәге һулҡылдап, күңел­һеҙләнеп киткән саҡтарында, тау бит­ләүенә менеп, илаһи хозурлыҡты күҙәтә, күңелендә яралған шиғри һүҙ­ҙәрҙе тыуған урманына йырлап ишеттерә. Мөғжизәле тәби­ғәттең ғәжәйеп сағыу төҫтәргә мансылған һоҡландыр­ғыс гүзәллеге, сихри көскә эйә моңо, мәғрур ҡаяларҙың ғорурлығы, ныҡлы­ғы, кейек-йәнлектәрҙең саялығы күс­кән тиерһең уға. Яҡташтары егәрле һылыуҙың өлгөрлөгөнә, ир-егеттәргә хас таҫыллығына, ҡыйыу­лығына таң ҡала. Нескә генә гүзәл заттың, баһа­дир йәнле ир-аттарҙың талымы ет­мәҫтәй оло яуаплылыҡты үҙ иңенә алып, әлеге көндә Бөрйән районы үҙәгендә үҙ көсө менән өс ҡатлы сау­ҙа үҙәге төҙөүе – үҙе һоҡланыуға лайыҡ оло ваҡиға.
“Эй, Хоҙайым, күҙ генә теймәһен үҙенә”, – ти яҡындары, Азалияның ҡурҡыу, арыу-талыу белмәй яңынан-яңы үрҙәргә ынтылыуына һәм ныҡыш­маллығына иҫтәре китеп. Ниндәй ге­нә шөғөл булмаһын, бар нәмәне шартына килтереп үтәү, урынына еткереп ҡуйыу уның өсөн тәүмаҡсат.
Яҡташтарын бына инде ун йылға яҡын йорт йыһаздары, мебель, техни­ка менән тәьмин иткән хужабикәнең ниәттәре алдағы биш йылға теүәл билдәләнгән. Бер урында тапанып тороу киләсәкте ҡайғыртҡан эшҡы­уар өсөн килешкән эш түгел, ти ул. Яңынан-яңы өлкәләрҙе үҙләштереү, заман менән бергә атлау һәм эш даи­рәһен киңәйтеү хыялы менән яна.
Азалияла бәләкәйҙән алып-һатыу һәләте була, күрәһең. Мәктәптә уҡып йөрөгән сағында Магнитогорск ҡала­һындағы апаһына ҡунаҡҡа бара. Ул ваҡытта әйберҙең юҡ сағы. Ә уларҙың баҙарында нимә генә юҡ. Азалия, сумка тултырып, затлы кейем-һалым, аяҡ кейемдәре тейәп ҡайта. Әйбер­ҙәрҙе тиҙ арала һатып бөткәс, тағы ҡалаға юллана. Килемле кәсептең тәмен белеп ҡалған ҡыҙ, ҡурҡыу бел­мәй, эшкә тәүәккәл тотона. Халыҡ­тың сауҙа итеүҙе әллә ни үҙһенмәгән, әммә әйбергә мохтажлыҡ кисергән мәле. Үҫмер ҡыҙҙа шул ваҡытта уҡ алдынғы ҡараш, киләсәкте тойомлау һәләте булған, тимәк. Ҡыйыулығы, тырышлығы, отҡорлоғо ярҙамында ата-әсәһен, ике бер туғанын кейем-һалым һәм аҡса менән тәьмин итә алһын әле?!
Бала сағынан сәхнәнән төшмәгән, моңло йырҙары менән Бөрйәндә генә түгел, күрше-тирә райондарҙа ла маҡ­тау ҡаҙанып өлгөргән яғымлы ҡыҙҙың холоҡ ныҡлығына бәләкәйҙән үҙ кө­сөнә ышанып, матурлыҡҡа ынтылып үҫеүе лә йоғонто яһағандыр.
Өфө сәнғәт училищеһында уҡы­ған йылдарҙа Азалия бөтә иғтибарын, йөрәк көсөн йырға һәм уҡыуға ба­ғышлай. Ғүмерлек мөхәббәтен осра­тыуы ҡыҙҙың тормошона яңы мәғәнә, яңы ижади сатҡы өҫтәй. Бөрйән егете Артур Тәлғәт улы менән матур туй үткәреп, татыу ғаилә ҡоралар. Йәш­тәрҙең бәхеттәрен ишәйтеп, ҡыҙҙары Гүзәл тыуа.

Тик бына уҡыу йортон тамамла­ған йәш белгескә эш кенә табылмай. Баш ҡаланың мәҙәниәт һарайҙарын­да: “Беҙгә әлегә кеше кәрәкмәй, урын килеп сыҡһа, шылтыратырбыҙ”, – тигән яуапҡа ғына тап була. Нимә эшләһен инде, ҡул ҡаушырып ултырыу уның өсөн хас түгел. Йәнә алып-һатыу эшенә тотона. Йәш кенә кө­йөнсә баҙарҙа һатыу иткәнен күргән танышы, Азалияны йәлләп, радиоға эшкә саҡыра. “Юлдаш” йыр-моң каналының яңы эфирға сыға башлаған ваҡыты. Танышының тәҡдимен Хоҙай бүләгеләй ҡабул иткән Азалия ҡыуа­нып ризалаша. Уға яңы, ошоғаса бил­дәһеҙ даирәне үҙләштереү маҡсаты килеп тыуа. Моңдо йөрәге менән той­ған, шиғри күңелле кеше өсөн радио­тапшырыуҙар әҙерләү үҙе мөғжизәгә тиң инде ул. Был өлкәне бөтә камил­лығында өйрәнеү өсөн Башҡорт дәү­ләт университетының журналистика бүлегенә уҡырға инә.
Тормош – һикәлтәле һуҡмаҡ, тип юҡҡа ғына әйтмәйҙәрҙер. Эштәге ҡай­һы бер ваҡиғалар йәш журналистың күңелен ҡыя: әхирәттәй яҡын күргән хеҙмәттәштәренең мә­керле аҙымы уны эштән китергә мәж­бүр итә.
Егәрле ҡатын эшһеҙ өйҙә ятыуҙы өнәмәй. Тиҙ генә барыһын да үҙенсә хәл итеп, Өфөләге бүлмәһен һата ла тыуған яғына юл тота. Ата-әсәһенә лә өндәшеп тормай, бөтә аҡсаны тауар һатып алыуға ҡуллана.
– Ҡыҙымдың был ҡылығын белеп ҡалғандан һуң үҙем илайым: “Бәләкәс балаңды уйлар инең, исмаһам. Ниңә бүлмәңде һатып, бөтә аҡсаны елгә осорҙоң?” – тип әрләйем. “Әсәй, ҡай­ғырма, күрерһең, барыһы ла яҡшы буласаҡ”, – ти ул, мине йыуатып. Тормошонда кешеләрҙең аңламауына, бәғерһеҙлеккә тарыған ҡыҙым шул мәлдә үк бары тик үҙ көсөңә таянырға кәрәклеген белеп эш иткән. Бөгөнгө уңышы ла уның тәүәккәллек, ауырлыҡтарға бирешмәү, ныҡлыҡ, үҙ-үҙенә ышаныу һөҙөмтәһе, – ти Рәмилә апай, ҡыҙының нисек шәхси эшҡыуарлыҡҡа тотоноуы хаҡында һүҙ башлап.
Азалия тәүҙә Бөрйәнгә кеҫә телефондары алып ҡайтып һата. Халыҡ нимәгә мохтаж икәнен һорашып-белешеп йөрөй торғас, яҡташтарының ихтыяжын үтәп, телевизорҙар, һыуыт­ҡыстар һатыуға күсә. Әйберҙәрҙе хәстәрләп, Азалияға төрлө ҡалаларға йөрөргә, килешеүҙәр төҙөргә һәм ифрат ҡатмарлы бухгалтерия иҫәп-хисабын, юридик нескәлектәрҙе энә­һенән ебенә тиклем өйрәнергә тура килә. Тауар ташыу өсөн “ГАЗель” машинаһы һа­тып алғас, күп уйлап тормай, үҙе руль артына ултыра.
Ҡышҡы сатлама һыуыҡҡа, көҙгө ел-ямғырға ҡарамай, оҙон юлға сы­ғырға кәрәк. Йәш ҡатын ярты йыл йөк машинаһы йөрөтә һәм бер көндө, йыраҡ сәфәрҙән ҡайтып инеү менән, һуштан яҙып йығыла. Ауыр хәлдә дауаханаға оҙаталар. Ярай әле ваҡытында ярҙамға килгән Бөрйән табиптары, тиҙ арала операция яһап, йәш ҡатынды әжәл тырнағынан ҡотҡарып ҡала. Атаһы менән әсәһенә, тормош иптә­шенә, туғандарына был ваҡиға тет­рәндергес тәьҫир итә. Гел генә ҡоростай ныҡлы, ҡаҡшамаҫ күренгән Азалияны яҡындары бынан ары ауырлыҡтарҙан ҡурсаларға һүҙ ҡуйыша.
Ғаиләһенең хәстәрен, ярҙамын тойған эшҡыуар эшмәкәрлек даирә­һен тағы ла киңәйтеп, райондарының Иҫке Собханғол, Байназар ауылдарында “Азалия” тип аталған мебель салондары аса. Сифатлы йорт йыһаздары яһау­сы ойошмалар менән генә эш итеүҙе төп бурыс итеп ала ул. Әм­мә ситтән алып ҡайтылған мебель ха­ҡының ҡыйбат булыуы, йыш осраҡта кешеләрҙең өйө үлсәменә тап килмәүе генә бошондора. Азалия был мәсьәлә­не лә хәл итеп, Бөрйәндә йорт йыһаздары эшләүсе цех асырға ниәт ҡора. Уға көнөнә унлаған кеше эш һорап килә. Исмаһам, яңы эш урындары булдырыр, яҡташтарының теләктәрен иҫәпкә алып эшләү мөмкинлеге тыуыр, тип ҡыуана эшҡыуар. Тырыш, эсмәгән йәштәрҙе һайлап, уларҙы үҙ аҡсаһына ярты йылға махсус курстарҙа уҡыта. Ҡатынының бишкә бүленерҙәй булып өҙгөләнеүен күргән Артур, эшен ҡалдырып, ихаталары эргәһенә цех өсөн таш бина һалдырта. Кәрәк-яраҡ техни­каны ла, рәсми ҡағыҙҙарҙы ла хәстәр­ләгәс, цех яйлап үҙ эшен башлай. Хәҙер бөтә тирә-яҡтағылар мебель артынан Азалияға килә. Беренсенән, йыһаздарҙың хаҡы ҡиммәт түгел, сөнки юл сығымдарына аҡса сарыф ителмәй, икенсенән, һәр кем үҙ ихтыяжына, ижади хыялына ярашлы мебель яһа­тып алыу мөмкинлегенә эйә. Эшҡы­уар тауарҙарҙы кредитҡа биреү юлын да хәстәрләгән.
Ғүмер буйы район гәзитендә хеҙ­мәт иткән һәм урындағы радио каналын етәкләгән әсәһе Рәмилә Ишбулды ҡыҙы менән атаһы Азат Ғәли­улла улын да Азалия үҙенә эшкә ала. Ғәзиз кешеләре уға алтынға торошло. Атай-әсәйем янында тыныс та, ышаныслы ла, ти эшҡыуар.
Илдәге предприятиеларҙың үҫе­шенә аяҡ салған иҡтисади көрсөк тә эшҡыуар ҡатындың эшмәкәрлегенә йоғонто яһай алмай. Киреһенсә, яңы көс туплап, тырышып эшләү, үҫеү өсөн өҫтәмә мөмкинлектәр тыуҙыра. “Бөрйән халҡы егәрле ул, бөгөн һәр кем етешерәк, матурыраҡ йәшәргә тырыша. Шуға йорт йыһаздары, заман техникаһы һәр ваҡыт киң һорау менән ҡулланыла. Техниканы күмәр­тәләп алып ҡайтып өлгөрт кенә, йо­ҡо, аш бүлмәләре өсөн гарнитурҙарға ла ихтыяж ҙур. Беҙгә дәртләнеп эш­ләргә лә эшләргә”, – ти Азалия.

Эшҡыуар ҡатындың көн тәртибен­дә буш бер генә минут та юҡ. Әммә йөрәгенә көс-ҡеүәт өҫтәгән, йәшәү йәме булған сәнғәтте лә иғтибарһыҙ ҡалдырмай ул. Яңы йырҙар яҙҙыра, ра­йонда, баш ҡалала үткән мәҙәни сара­ларҙа сығыш яһай. Күптән түгел Мысырҙа йырҙарына клип төшөргәндәр.
“Эйе, беҙ бөтәбеҙ ҙә ниндәйҙер маҡсатҡа ынтылып йәшәйбеҙ. Әммә маҡсатҡа өлгәшеүҙән бигерәк, уға алып барған юл күпкә мөһимерәк. Ошо юлдың мөмкин тиклем ваҡиға­ларға бай, яҡты һәм йәшәү һуты ме­нән һуғарылған булыуы фарыз. Юғиһә, тормошта бәхет төшөнсәһе юғала. Мине ижадҡа булған һөйөүем дәрт­ләндерә. Мохтаждарға, дуҫтары­ма ярҙам итергә тырышыуым да күңел ихтыяжыма, изге ниәттәрҙе ғәмәлгә ашырыуыма бәйле”, – ти эшҡыуар, тормош фәлсәфәһе менән бүлешеп.
Ул мәктәпкә, балалар баҡсаһына ярҙам итә. Бәләкәстәр йыл да Азалия апалары әҙерләгән Ҡыш бабай бү­ләген алып шатлана. Башҡортостан юлдаш каналы ойошторған мәҙәни бәйгеләргә уны йыш ҡына бағыусы булараҡ йәлеп итәләр. Йыр-моңға ғашиҡ эшҡыуар бөтә сараларҙа ла күңел һалып ҡатнаша.
Ул Силәбе дәүләт мәҙәниәт һәм сәнғәт академияһының Өфө филиалын тамамлаған. “Күңелендә йыр йө­рөткән кеше хисле була. Ә хис тормошто, кешеләрҙе тойорға ярҙам итә. Мин дә халыҡ ихтыяжынан сығып эш итәм, һиҙгерлегем, киләсәкте тойомлауым булмаһа, уңышҡа ла ирешә алмаҫ инем, моғайын”, – ти ул үҙенең уңыш серен сисеп.
Азалияның эше, мәшәҡәте бихисап булыуға ҡарамаҫтан, йондоҙҙай балҡып йөрөүен күреп, сәнғәт менән бизнес бер-береһенә ҡамасау түгел, киреһенсә, бер-береһен тулыландырып, һутландырып, йәшәү йәме уята, маҡсатҡа талпындыра икәненә инанаһың. Бөрйән һылыуының 2009 йыл­да Бөтә Рәсәй эшҡыуарҙар ойошма­һының “Йыл эшҡыуары” дипломына лайыҡ булыуы ла быға асыҡ дәлил.
Азалияның ҡыҙы Гүзәл Рәми Ға­рипов исемендәге 1-се башҡорт гимназияһында белем ала. Уҡыу алдын­ғыһы булған ҡыҙ, әсәһе кеүек, сәнғәт-кә ғашиҡ. Бәләкәсен әсә наҙынан, һөйөүенән мәхрүм итмәҫ өсөн Азалия аҙна һайын тиерлек Өфөгә килә. Уны үҙе менән төрлө сараларға йөрө­тә, тәмле аштар менән һыйлай.
Әлеге көндә эшҡыуарҙың төп маҡсаты – яҙға тиклем өс ҡатлы сауҙа үҙәген һалып бөтөп, май айында уның ишектәрен асыу. Бинала сауҙа нөктә­ләренән тыш, банктар филиалы, йә­мәғәт туҡланыу урындары һәм ҙур майҙан биләп торған йәштәр өсөн күңел асыу залы буласаҡ.
“Бөрйән үҙәгендә йәштәргә бейеү, күңел асыу өсөн бер урын да юҡ. Ултырып тамаҡ ялғап алырлыҡ, балалар­ҙы йөрөтөрлөк йүнле кафе булмауы ла күңелде ҡыра ине. Ҙур сауҙа үҙәге ошо мәсьәләләрҙең барыһын да бер юлы хәл итәсәк, тигән ниәт менән то­тондом мин был ҡатмарлы һәм ауыр эшкә. Аллаға шөкөр, төҙөлөш бара, арендаторҙар менән дә алдан килешеүҙәр төҙөлөп бөткән. Беҙ ҙә замандан ҡалышмаҫҡа, киләсәккә оло маҡ­саттар ҡуйырға һәм етеш, матур йәшәүҙең күркәмлегенә кешеләрҙе ышандырырға тейешбеҙҙер. Халҡы­быҙҙың мейеһенә быны ныҡлап һең­дереү зарур. Шул уҡ ваҡытта, ниндәй генә үрҙәр яулаһаң да, халыҡ өсөн эшләгәнеңде оноторға ярамай. Әгәр эшем уңа икән, мин тәү сиратта яҡ­таштарыма бурыслы. Уларҙың тормо­шо алға барһа, минең дә эшем сәскә атасаҡ. Бөтә нәмә лә үҙ-ара бәйле был фани донъяла”, – ти эшҡыуар, күңел кисерештәре ме­нән уртаҡлашып.
Бөгөнгө уңышына өлгәшер өсөн Азалия Вәлиева ҡатмарлы тормош мәктәбе үткән. Билдәләнгән юлдан тайпылмаҫ, ауырлыҡтарға бирешмәҫ, хаталанмаҫ өсөн уға йоҡоларын йоҡ­ламай, үҙен аямай эшләргә тура кил­гән. Әммә тормошондағы бер көнөнә лә үкенмәй ул. Ғүмеренең һәр сәғәте, һәр минуты ҡәҙерле уға, әлеге көнгә алып килгән һәм бәхет бүләк иткән яҙмышына сикһеҙ рәх­мәтле. Беҙ егәр­ле эшҡыуарға, оҫта етәксегә, һәләтле йырсыға артабан да уңыш теләйбеҙ.

Альбина ҒӨБӘЙҘУЛЛИНА.
Александр ДАНИЛОВ фотолары.
Бөрйән районы.


Мелодия природы, крепость камня – все это в ней

В Бурзянском районе Азалия Валиева – известная предпринимательница. Она хорошо поет. Сочетает в себе бизнес и искусство.
Начала она свой бизнес еще в голодные девяностые – в дорожной сумке привозила одежду из города Магнитогорска и торговала в своей деревне. Тогда она была еще лишь школьницей, но сумела перебороть страхи и предубеждения. Через некоторое время, уже взрослой, с двумя высшими образованиями, она бросила работу по специальности из-за предательства своих коллег, продала комнату, накупила товара на эти деньги и вернулась в свой район. С тех пор ее дела идут только в гору. Сейчас Азалия имеет свои магазины, мебельный цех, строит трехэтажное здание торгово-сервисного комплекса в райцентре. О судьбе этой решительной, бесстрашной женщины рассказывают журналистка Альбина Губайдуллина и фотокорреспондент Александр Данилов.