Тиҫтә йылдар гел күҙ алдында, гелән сәхнәлә йөрөгән Гөлсөм­дән: «Мин дә башҡа «ҡыҫа­ла»лар һымаҡ үҙ көйөмә генә көйләнеп, өйҙә ултырырға яратам инде ул», – тигән һүҙҙәрҙе ишетеүе ҡыҙыҡ миңә. Ысынында, беҙ уның сәнғәттә тыуҙыр­ған йырсы образын үҙе тип ҡабул итеп өйрәнгәнбеҙ, ахыры. Икенсе яҡтан ҡа­раһаң, ҡатын-ҡыҙҙың ҡырҡ сырағы бар, тип юҡҡа әйтмәйҙәр бит, һәр беребеҙҙең күңелендә әллә нисә «мин»ебеҙ аһәңле һыйышып йәшәй һәм быға бер ҙә аптырамайбыҙ ҙаһа...
– Ҡатын-ҡыҙ ҡаңғырып, сабып йөрөп эшләргә тейеш түгелдер ул. Мәңге ҡа­баландырыу, ниндәйҙер йәһәт һөҙөм­тәләр талап итеүҙәре, көслө зат менән бер ҡатарҙан атлап донъя көтөргә һәм йәмғиәттә уңыштарға өлгәшергә тыры­шыу беҙҙең тәбиғәтебеҙгә ҡаршы килә. Хоҙай ҡушҡан әсәлек вазифабыҙҙан алыҫлаштыра торған афәт бит ул. Беҙ­ҙең өсөн иң мөһиме йортта тыныслыҡ һәм ҡот булдырыуҙыр.
Өйҙә барыһы ла һәйбәт булһа ғына эшең уң бара, дәртләнеп йөрөлә, ә инде ниндәйҙер аңлашылмаусанлыҡтар килеп сыҡһа, бөтөнләй ҡул төшә бит ул. Әлбиттә, бөтә яҡты ла тигеҙ тарта алған ҡатындар булалыр. Ләкин мин, үҙ күҙәтеүҙәрем­дән сығып, бер юлы ике-өс ҡуяндың ҡойроғон тоторға тырышыу йыш ҡына кисектергеһеҙ юғалтыуҙарға ла килтерә, тигән һығымта яһаным. Карьера тип сапһаң, балаларға иғтибар етмәй. Шуға улар үҫкәндә әсәй эргәләрендә булһын ине ул, аҡсаны, ана, атайҙар эшләһен, – ти Гөлсөм.

– Ғаиләлә икең берҙәй егелеп, мал табырға тейешһең, тигән фекергә ҡаршыһың инде улай булғас.
– Улай булһа, ғаиләлә ике ир була, тигән һүҙ түгелме һуң? Тормош иптә­шеңдән көслөрәк булғың килһә, алдынан төшөп, бөтә донъя мәшәҡәттәрен үҙ елкәңә тейәп алаһың да, әйҙә инде... Элек-электән мал табыусы, ғаиләне ҡараусы көслө зат булған даһа... Баш­ҡорт ир-егеттәренең бәҫен төшөрмә­йек, былай ҙа биләгән урындарынан төшөрөп, иңдәренән яуаплылыҡты алып, буталандырып бөтөрҙөләр бит барыһын да. Баш-баштаҡланып йөрө­мәгеҙ, ти торғайны әсәйем мәрхүмә ошо хаҡта. Атайым менән әсәйемдең үҙ-ара мөнәсәбәттәрен хәтерләп, һаман да һоҡланып бөтә алмайым. Атайым ғүмере буйы урмансы булып эш­ләне. Көр тауыш менән, бөркөтөң ҡайтты, тип, өйҙө яңғыратып ҡайтып инә торғайны ул. Беҙҙе, ун ике баланы, бер айырмай, һәр беребеҙҙе яратып-һөйөп үҫ­терҙе улар. Йәмғиәтебеҙҙә, ни эшләп­тер, күп балалы ғаиләләр етешһеҙ көн итә, балалары ҡарауһыҙ була, тигән ялған ҡараш йәшәй. Күп бала тапҡан ҡатындарҙы ла йыш ҡына бахырға һа­найҙар. Ә бит, киреһенсә, ишле ғаилә­ләрҙә балалар бер-береһенә ярҙам итеп, бер-береһен тәрбиәләп үҫә. Улар­ҙың ҡарауһыҙ яңғыҙ урам ҡыҙырып йөрөргә ваҡыты ҡалмай, көндәр буйы компьютерға текәлеп ултырырға ла форсаттары юҡ. Береһе оҙағыраҡ ултырһа, хәҙер ҡыуып төшөрәләр уны. Ауылда берәү мал ҡарай, икенсеһе кер йыуа, өсөнсөһө – баҡсала, бергә-бергә, һәр эште алдан күҙаллап эшләүе күңелле лә. Кинйәбикә булғас, миңә иһә бала саҡта эш бөтөнләй эләкмәй торғайны.

– Ҡалай рәхәт йәшәгәнһең икән дә ул?
– Киреһенсә, ҡыйын була торғайны. Нимәгә тотонһам да, үҙебеҙ, тип, ҡулымдан тартып алып, апайҙарым үҙҙәре эшләй ҙә ҡуя ине. Йәнем көйөп, күрше ҡыҙға сығып китәм дә, рәхәт­ләнеп уға эшләшеп, иҙәндәрен йыуышып йә һыу ташышып, ҡәнәғәт булып ҡыуанып ҡайта торғайным шунан.

– Өйҙә эш эләкмәгәс, йырлап тик ултырғанһың инде, әтеүһә...
– Юҡсы, беҙҙә йырламаған кеше булмай торғайны ла ул. Ауылыбыҙҙа башланғыс класты тамамлағас, уҡыусылар ун саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан Ҡашҡарға йөрөп уҡый башлай. Ә беҙҙең ғаиләнән күбебеҙ Сибай мәктәп-интернатында белем алды. Атайым аҙна һайын ат менән Ҡашҡарға килеп беҙҙе автобустан ҡаршы ала, ялдан һуң тағы шулайтып илтеп ҡуя торғайны. Һыуыҡ­тарҙа санаға толопҡа төрөп ултыртып ала. Юл буйы тәбиғәткә һоҡланып, атай­ҙың халыҡ йырҙарын йырлауын тыңлап, хозурланып киләһең. Шулай ҡолаҡ һа­лып йөрөй-йөрөй, махсус өйрәнмәһәм дә, әллә күпме йырҙарҙың һүҙҙәре лә, көйө лә хәтергә уйылып ҡалған. Балалары яйлап үҫеп, төрлө уҡыу йорттарына инеп, йән-яҡҡа таралышып бөткәс тә, оҙаҡ йылдар атайым электән ҡалған ғәҙәтен ташла­маны. Ял етеү менән, атын егеп, автобус ҡаршыларға барыр булды. Ул мәлдәрҙә ауылыбыҙҙа теле­фон булмағас, йә берәйһе килеп төшөр ҙә, ҡаршылаусы булмаҫ, тип йөрөгән инде. Һис кемебеҙ ҡайта алмай, бушҡа әйләнгән саҡтары булһа ла, ғәҙәт буйынса икенсе ялда тағы ла ҡуҙғала. Үҙенекеләр булмаһа, башҡа ауылдаштарын тейәп алып ҡайта ине. Тормош иптәшем Азат та мине атайыма оҡшаған булыуы менән арбаны. Тыныс, баҫалҡы, уйлап ҡына һөй­ләп, ипләп кенә кәңәш­тәрен биреүе менән уға тартҡан.

– Гөлсөм, ҡыҙың донъяға килгәс, ниндәй хис-тойғолар кисерҙең?
– Бөтә нәмә лә үҙгәрҙе. Малайҙар бит ауырыраҡ, тынысыраҡ булалар, ә ҡыҙҙар сарға икән, сабырһыҙыраҡ. Уның ҡарауы, илағанда шундай нескә тауыш менән, матур итеп илай. Искәндәр ағаһы янына килеп, балалар баҡсаһында өйрә­неп ҡайтҡан йырҙарын йырлай башлаһа, ҡыҙым тыңлап ята-ята ла, ауыҙы йомоҡ килеш үҙе лә көйләй башлай. Ауырлы саҡта үҙемдең бөтөнләй йырлағым кил­мәне, шуға ла ҡыҙыма халыҡ йырҙары, классик музыка яҙҙы­рылған таҫмалар ҡуя торғайным. Көй яңғырай башлау менән ул тулап ятҡан еренән дә тыныс­лана ла ҡуя ине. Әллә шуға микән, хә­ҙер йырлаһам, көйгә ҡу­шылып, ритмды эләктереп «эңңе-эңңе» тип ята.

Бәләкәйҙән халыҡ йырҙарын яратып башҡарһам да, һуңғы йылдарҙа ниңә­лер уларҙы ауырлыҡ менән, көсәнеп ке­нә йырлай инем, хатта ҡайһы берҙәренең көйө онотолоп, бөгөлөштәрен ала алмай маҙаланғаным да булды, халҡыбыҙҙың изге моң шишмәһенә юлым быуылған һымаҡ, бер әрнеткес тойғо йәшәй ине күңелдә һәм ул гел эсте бошороп торҙо. Ғәжәп, ҡыҙым тыуғас, шул шишмә йыр­ҙаһы йырылдымы ни, көйҙәр эстән ур­ғылып ҡына сыға, халыҡ йырҙары еңел генә итеп, үҙенән үҙе йырлана, тауышым асылып китте, өсөнсө-дүртенсе кластар­ҙа өй­рәнгән әллә күпме йырҙар һүҙҙәре менән ҡуша иҫкә төшә башланы. Шуға, ҡыҙым миңә яңы һулыш өрҙө, тип әйтә аламдыр, моғайын.

– Һинең сәхнәлә үҙеңә генә хас образың бар. Гөлсөм Бикбулатова тигән­дә, иң тәүҙә һәр кемдең дә күҙ алдына оҙон, ҡуйы ҡара бөҙрә сәстәр киләлер...
– Әсәйем бәләкәй саҡтан беҙгә ҡа­тын-ҡыҙҙың бәхете, аҡылы, ҡото һәм ҡөҙрәте сәсенең осонда йыйыла, тип уларҙы ҡырҡырға рөхсәт итмәй торғайны. Сәс ҡатын-ҡыҙҙың төп биҙәге, ул көс бирә, тип әйтә ине хатта. Шуға ла беҙ толомдарыбыҙҙы үтә ҡәҙерле нәмә итеп күреп, тәрбиәләргә өйрәнеп үҫтек. Өфөгә килгәс, улар бик ныҡ ҡойолдо, шунан ҡалғанын булһа ла һаҡлап тоторға тырышам. Хәҙер бала мәшә­ҡәттәре менән сәскә ваҡыт әҙ ҡала, шулай ҙа мөмкин булғанса ҡараған булам. Айына бер-икене ауылдағыса ҡатыҡ менән йыуып алыу һәйбәт. Йәнә лә ҡара икмәкте һыуға һалып, өс-дүрт көн ултыртып, шуның һыуын сәс төп­тәренә һөртөп, берәй сәғәт тотһаң, ул да сәсте нығыта, үҫте­рә. Әгәр ваҡыт булмаһа, бәләкәй ҡаптарҙа һатылған әфлисун, миндаль, өрөк, етен майҙарын сәс йыуыр алдынан ярты сәғәтләп алдан йәһәт кенә бармаҡ остары менән ыуғыслап ҡына һөртәм. Улар сәсте генә түгел, керпекте, ҡашты ла нығыта, үҫтерә. Бигерәк тә миндаль майын яратам, мин уны ауырлы саҡта тән тиреһе һыҙатланмаһын өсөн дә ҡулландым. Ҡиммәтле майҙарға ҡара­ғанда ла һәйбәтерәк ярҙам итә.

– Сәхнә кешеһе күркәм дә булыр­ға бурыслы, күнегеүҙәр эшләйһеңме?
– Сәхнәлә йөрөгәндәр генә түгел, һәр ҡатын-ҡыҙ ҙа күрмәлекле булырға ынтылырға тейеш, тип уйлайым. Әле артыҡ әллә нимәләр эшләп ултырырға ваҡыт юҡ, өс ай ғына бит әле беҙгә. Әҙ-мәҙ күнегеү эшләһәм, Айсель ҡы­ҙыҡһынып ҡарап ятҡан була. Бына яңы­раҡ Азат йомшаҡ гер алып ҡайтҡайны, бик уңайлы нәмә булып сыҡты.
Иптәшем менән улым икеһе лә бә­пәйҙе ихлас ҡарашалар, миңә лә ярҙам итәләр, Аллаға шөкөр. Атаһының ҡыҙы менән мәж килеүен ҡарап тороуы шул тиклем күңелле. Ҡыҙ кешене һөйөп туйып булмай икән ул, ти иптәшем. Ә улы менән ул егеттәрсә, эшлекле итеп арала­ша. Бәпәй алғас, малайым миңә лә бө­төнләй ҙур егет булып күренде лә ҡуйҙы, быйыл ул беренсе синыфҡа барасаҡ.
Билдәле психолог Ольга Валяева: «Яратылыуға, һоҡланыуға лайыҡ ысын ҡатын-ҡыҙ тәбиғәтен халыҡ әкиәттә­рендә күрергә була, батша ҡыҙҙары, батырҙар уларҙы ҡотҡа­рам тип, аждаһалар менән алышҡа сыҡҡанда, ҡылыс тотоп һөйгәндә­ренә ярҙамға ла ташланмай, диуар башына менеп, дейеү муйынын ҡалайтып сабып ыр­ғытырға икәнлеген дә өйрәтеп тормайҙар, ә егеттең көсөнә, үҙен барыбер ҡотҡараса­ғына ышанып, тыныс ҡына һарайҙа ҡул эштәре менән булып, йырлап-көйләп, үҙен ҡарап ҡына ултыралар ҙаһа», – тип яҙған.
Сәхнәлә әле яугир рухлы, илһө­йәр, икенсе ҡараһаң, хисле хыялый йә йөрә­генә сикһеҙ һағыш һыйған моңло һы­лыуҡай, берсә сиған ҡы­ҙындай дәртле булып, туҡһан туғыҙ халәткә инә белгән йырсының тормоштағы булмышын мин ана шул әкиәттәге хан ҡыҙына тиңләр инем.
Боронғоса, һутлы, тормошсан итеп һөйләшеүе, бер кемгә лә сәбә­ләнергә йә ҡарһаланырға урын ҡалдырмаған талғын тауышы, үҙен нин­дәйҙер дәрә­жәгә өлгәшкән, билдә­лелек яулаған ханым итеп түгел, ә иң тәүҙә нескә, көсһөҙ ҡатын-ҡыҙ итеп тотоуы Гөлсөм­дө шул тиклем нәзәкәтле һәм һөйкөмлө итә. Ә бит тап ошондай һыҙаттарҙы һаҡлаған, үҙендә йәшәткән нәфис һы­лыуҙарға табына ир-егет. Ундайҙар янында улар үҙҙәре лә белмәйенсә көслөгә, яҡлаусы, һаҡлаусыға әүерелә.

Әңгәмәне Гөлнара ХӘЛФЕТДИНОВА алып барҙы.

P.S. Сдам квартиру или комнату в Уфе