Ғаиләлә бәхетле булыу серенең бер яртыһы – түҙемлелек, икенсеһе – быуындан-быуынға күсә килгән йолаларға һәм дин тәртиптәренә тоғролоҡтан тора, тип әйтелә бер хәҙистә. Ауыр ваҡыттарҙа оло инәйҙәрҙән кәңәш һораһаң, улар, ысынлап та, иң тәүҙә: «Сабыр бул, балам, сабырлыҡтың тө­бө – һары алтын», – тиҙәр. Шунан үҙҙә­ренең тәжрибәләренә ата-бабаларҙың да аҡылын ҡушып, кәңәш бирәләр. Йолаларыбыҙға ярашлы ҡот ҡойҙороу, тел-теш ҡырҡыу, тупһа эргәһенә өшкө­рөлгән даға ҡағыу һәм башҡа донъя именлеген һаҡларлыҡ ғәмәлдәрҙе атҡаралар. Төрлө ауыр күңел халәтенән ҡотҡарырлыҡ шифалы доғаларын уҡыйҙар. Ислам динендә кешенең һәр бер йән ғазабын еңеләйтер доғалар бар, эс бошҡанда, үҙ-ара мөнәсә­бәттәрҙе яҡ­шыртыу өсөн, иреңдең ярһыуын баҫыу һәм башҡа бик күп төр­лөләре. Ғаилә именлеге һағында тороу­сы ҡатын-ҡыҙ­ҙарыбыҙ уларҙы көндәлек тормошта ҡулланыр форсат таба.
Бөгөн был доғаларҙың, ысынлап та, шифалы булыуын фән дә таный. Тикшеренеүҙәр үткәреп, ғалимдар доғаларҙың йышлығы 8 Гц-ҡа тиклем икәнен асыҡлаған. Шуға ла улар күңелде тынысландыра, уйҙарҙы тәртипкә килтерә, зиһенде туплай, тип иҫбат итә Америка ғалимдары. Ә япондар Ҡөрьән һүҙҙәрен, изге кешеләрҙең исемен ҡабатлау һәм нәшидтәр /ислам динендәге көйләп уҡыла торған текстар/ уҡыу һыуҙың төҙөлөшөн, нурланы­шын үҙгәртеүен тәжрибәләр ярҙамында иҫбат итте. Шәкәр менән тоҙ ҙа, сө­рөк һыу һеңдергән һымаҡ, мәғлүмәт­те үҙенә тиҙ һеңдерә һәм оҙаҡ һаҡлай. Шуның өсөн дә ағинәйҙәр ғаилә мөнә­сәбәттәрен яҡшырта торған доғаларҙы уҡып, йә һыуҙы, йә шәкәр-тоҙҙо өшкө­рөп биргән. Аллаһы Тәғәлә ебәргән был ысулдар менән дауаланыу киң таралған булған.
Бағымсыларға һәр ваҡыт оло хөр­мәт менән ҡарағандар. Ул тәңгәлдә Мөжәүир хәҙрәтте иҫкә төшөрөп китеү ҙә етә. Ундай дауаларҙың сихыр менән бер ниндәй ҙә бәйләнеше юҡ. Сихырсыларға, күрәҙәселәргә йөрөү – динебеҙҙәге оло гөнаһтарҙың береһе. Сихыр – шайтандан, сихырсылар ҡара көстәр менән эш итә. Шуның өсөн дә, бигерәк тә сыуаш, мәрйә ҡатындары киң ҡулланған, үҙеңде көсләп яраттырыу, йәки кем дә булһа берәүҙең икенсегә ҡарата хистәрен һүрелтеү өсөн үткәргән төрлө әмәлдәрҙән, әлбиттә, мосолман ҡатын-ҡыҙы алыҫ торорға тейеш. Был, беренсенән, иблескә хеҙмәт итеү булһа, икенсенән, кешене үҙ теләгенән тыш нимәлер эшләргә мәжбүр итеү ислам динендә бөтөнләй хупланмай. Хатта динде лә көсләп таҡмайҙар, һәм уны әлегә ҡабул итмәү­селәргә лә хөрмәт менән ҡарарға ҡу­шалар. Ә бағымсылар, өшкөргәндә, доға ҡуллана. Аҡыллы кешегә сихырсынан бағымсыны айырыуы артыҡ ауыр түгел. Шуға ла ире менән матур мөнә­сәбәттәрен һаҡларға теләгән ҡатын-ҡыҙҙың зиннәт һандығында төрлө ва­ҡытта уҡый торған доғалар йыйынтыҡтары булыуы бер ҙә насар булмаҫ.
«Таш менән атҡанға ла аш менән ат», – ти милләтебеҙҙең аҡыл хазиналарын һаҡлаған мәҡәлдәрҙең береһе. Был һүҙҙәр ғаилә тыныслығы өсөн яуап­лы ҡатын-ҡыҙҙарға төбәлгән кеүек. Һәр ҡыҙ һөйгәне менән бәхетле булыр­ға хыялланып тормошҡа сыға. Ләкин, бергә тора башлағас та, икенсе ярты­һының етешһеҙлектәрен аңғара башлап, йыш ҡына күңеле төшә. Үҙ-ара аңлашылмаусанлыҡтар тыуа, яйлап бер-береңә ҡарата үпкә йыйыла. Был осраҡта донъяла бер китеңке яғы ла булмаған бәндә юҡ икәнен аңларға тырышырға кәрәк. Бер кем дә фәрештә түгел, беҙ – кешеләр. Ә тормош, беҙгә кәртәләр һәм һынауҙар ҡуйып, рухыбыҙҙы сыныҡтыра икәнен ҡабул итергә. Икенсе яртың һиңә оҡшамаған өсөн генә йәшәү ҡиммәттәрен, фиғел-ҡылы­ғын үҙе теләп үҙгәртмәйәсәк. Уның те­ге йәки был һыҙаттарын асыҡтан-асыҡ тәнҡитләп торғанда бигерәк тә. Ләкин был иреңдең тупаҫлығына, ялҡаулығы­на йә башҡа үҙеңә оҡшамаған сифаттарына риза булып йәшәргә кәрәк ти­гәнде аңлатмай. Ҡатын-ҡыҙ тәбиғәтенә хас һығылмалылыҡ, аҡыллы хәйләкәр­лек һәм хистәрҙе йүгәнләй белеү кеүек гүзәл сифаттарҙан үрелә бәхет бетеүе. Был – ҡатын кешенең шәхси сере, ир-егеткә уны белеү мотлаҡ түгел.
Корей халҡында бер ҡыҙыҡ риүәйәт бар. Юн Ок исемле ҡатын аҡһаҡалға кәңәш һорап килгән. «Миңә ирем бик ҡәҙерле. Ул һуңғы өс йылда һуғышта йөрөнө. Унан бик үҙгәреп ҡайтты, мин һөйләгәндәрҙе ишетмәй, бешергәнем­де оҡшатмай, тик торғандан ҡысҡы­рына башлай. Дөгө эшкәртеү урынына, көнө буйы алыҫҡа текәлеп, тау битендә ултыра. Миңә араларҙы һаҡлап ҡалыу өсөн берәй шифалы сара кәрәк», – тигән. Бабай уға юлбарыҫтың бер мыйығын йолҡоп килтерергә ҡушҡан. Төн­дә, ире йоҡлағас та, Юн Ок дөгө ҡушып быҡтырылған ит һалынған көршәген тотоп, януар йәшәгән тауға киткән. Алыҫтан ул юлбарыҫтың мәмерйәһенә ҡарап торған да, тауыш биреп ҡараған. Хайуан башын да сығармаған. Һәр төндә ҡатын өңгә бер аҙымға яҡыныраҡ барған. Юлбарыҫ сығырға ашыҡмаһа ла, яйлап ҡатынға күнеккән. Бер мәл Юн Ок мәмерйәгә таш ташларлыҡ яҡынлыҡҡа килергә баҙнат иткән. Был юлы януар сыҡҡан, ай яҡтыһында уларҙың ҡараштары осрашҡан. Киләһе төндә лә шулай ҡабатланған. Был юлы ҡатын уға тынысландырғыс тауыш ме­нән өндәшкән. Икенсе юлы юлбарыҫ ҡатындан күҙҙәрен алмай ғына көршәк­тәге аҙыҡты ашап ҡуйған. Тағы ла бер тәүлектән Юн Окты юлбарыҫ инде юл сатына сығып көтөп торған. Тауға йөрөй башлауына ярты йыл булды тигәндә, Юн Ок айбар йәнлекте ялынан һыйпап, ни өсөн килеүен аңлатҡан һәм бер мыйығын йолҡоп алған. Уны ҡартҡа алып барған. «Эй, һылыуым, һинең ирең юлбарыҫтан да ажарыраҡмы ни? Изгелегең һәм наҙың менән анауындай януарҙың йөрәген иреткәнеңде яҡын кешеңде яҡшылыҡ менән еңә алмаҫ­мын тип икеләнмә лә», – тигән.
Хикәйәттән күренеүенсә, ҡурҡыныс юлбарыҫты ла ҡулға эйәләштерер ҡөҙ­рәт бар ҡатын-ҡыҙҙа. Әле бит юлбарыҫты түгел, бөгөн нәфрәтләнеп ҡара­һа ла, ҡасандыр меңдәр араһынан һине генә һайлап алған, йәшәй торғас, инде холҡо ла таныш булып бөткән, эргәңдә­ге хәләлеңде генә көйләр кәрәк. Эйе, бер тапҡыр ул һинең ашҡа тоҙҙо әҙерәк һалыуыңды оҡшатмаған, икенсе юлы һин уның ойоҡтарын карауат аҫтына ырғытыуына асыуланғанһыңдыр. Шунан ул һинең өйҙә әрпеш йөрөүеңә, ә урамға матурланып сығыуыңа көйгән­дер, ә һин уға, аҡса етмәй, тигәнһеңдер. Әҙме ни шунда төрлө сәбәп. Баштан һәр береһен хәл итеп бармағас, шулай өйөлгәндер нәфрәт тауы. Бер ҡуҙҙан ғына ла янғындар сыға бит тәбиғәттә. Ә ул көйләү ысулдарын кем өйрәткән һуң беҙгә? Әсәйҙәр йыш ҡына көндөҙ эштә, кисен өйҙән бушамай. Өләсәйҙәр әйтә лә ул, күп осраҡта улар хәбәрен иҫкелек ҡалдығы тип, етдигә лә алмай йәш-елкенсәк. Беҙҙе, мәҫәлән, йәш саҡта илебеҙ өҫтөнә дауыл булып ябырылған көнбайыш мәҙәниәте, ялтыр журналдар һәм сит ил сериалдары арбаны. Уларҙа күрһәтелгән мөнәсәбәт­тәр ҡалыбы шул хәтлем алдынғы һәм заманса күренә ине, шулаймы? Ғаилә­лә быуындар араһы ныҡ булғандарға былар ҡағылмайҙыр ҙа, шулай ҙа күп­селек өсөн уртаҡ был күренеш.
Минең өләсәйем дә кешеләрҙе өшкөрөп дауаланы, сыҡҡан йә кимәл­йегән быуындарын да ултырта ине. Ә олатайым ауылдаштарының аяҡ-ҡулдары һынған осраҡтарҙа шына һала торғайны. Өләсәй беҙҙе табынға «бисмилла»һыҙ ултыртманы, «әлхәмдүлил­лә»һеҙ торғоҙманы. Уның тағы ла бер ҡыҙыҡ яғы бар ине, бешергән нәмәһе әллә ни уңмаған сағында ла, ризығын өҫтәлгә, шул хәтлем тәмле булған, тип маҡтай-маҡтай ултырта торғайны. Уның был холҡон мәрәкә итеп әле лә хәтер­ләп алалар. Һәм бына әле мин, ислам диненең ғаилә йылыһын һаҡлау өсөн яҙылған ҡанундарын өйрәнгән саҡта, өләсәйемдең ошо сәйер ҡылығының уның бәхет асҡысы булыуын аңлап, шаңҡып киттем. Ысынлап та, ауыр йылдарҙа йәшәһәләр ҙә, бәхетле ғүмер кисергән ул. Ете балаһын да үҫтереп, аяҡҡа баҫтырған. Балалары башлы-күҙле булып бөткәс, олатай менән икәү генә торҙолар. Бөтә ауыр эште олатайым үҙе башҡара ине. Эсмәне, тартманы, иң мөһиме – өләсәйгә шул хәт­лем йомшаҡ булды, уның һүҙенән сыҡ­маны. Өләсәйемдең заманы өсөн бик арыу әллә нисә туны, төрлө-төрлө күн итектәре бар ине. Күлдәк­тәрҙе киң итеп, башҡортса бал­итәкләп үҙе тегеп кейә торғайны, башынан яулығы бер ҡасан да төшмә­не. Мәрхүмә булғанына инде 17 йылдан ашыу ваҡыт үтһә лә, уның ниндәй зирәк аҡыллы, иң мөһиме – бәхетле ҡатын булыуын әле лә онотмайҙар. Олатайым ҡабат өйләнмәне, әле уға, Аллаға шөкөр, 97 йәш. Өләсәйемдең бәхет асҡысына мәҡәлә аҙағында тағы ла бер әйләнеп ҡайтырбыҙ әле.
Дағстанда сыҡҡан «Ас-Салам» гәзитендә бер осраҡ бәйән ителгән. Ғаилә­лә, ағай-эне араһында, мал бүлешеү арҡаһында оло низағ сыҡҡан. Бәхәскә нөктә ҡуйырға дин әһелен саҡырғандар. Халыҡ йыйылғансы ашап алайыҡ, тип уны табынға ултыртҡандар. Өҫтәл­дәге тауыҡ боттарын күреп, хәҙрәт: «Үҙегеҙҙең ҡурананмы?» – тип һораған. Хужабикә: « Беҙ ҡош тотмайбыҙ, хәҙер бит магазинда бөтәһе лә бар», – тигән. Имам: «Талаш сығыуҙың бер сәбәбе асыҡланды», – тигән.
Ниңә дин нигеҙҙәренә таянып йә­шәгән ғаиләләрҙә бер-береһенә ҡарата ихтирам, үҙ-ара татыулыҡ һәм тыныслыҡ хөкөм һөрә? Сөнки улар аш-һыуҙы әҙерләү һәм ҡабул итеүҙең мосолманса тәртиптәрен ҡаты тота.
Ни өсөн динебеҙ ашарға бешерер алдынан тәһәрәтләнергә ҡуша һуң? Тә­һәрәт алған саҡта йыуылған тән өлөш­тәре баш ярымшарҙары ҡабығындағы үҙәктәрҙе әүҙемләштерә. Улар әүҙем саҡта аң үҙенән-үҙе теләктәрҙе һәм ҡылыҡтарҙы ҡулға ала.Тәһәрәтле кеше уйҙарын иләк аша үткәрергә, улай ғына түгел, улар менән идара итә алыуға һәләтле. Уның тарафынан бешерелгән ризыҡ та бүтәндәргә аң торошон тәр­типкә килтерергә булышлыҡ итә.
Динебеҙҙә, ҡатын-ҡыҙға күрем күр­гән мәлдә ашарға әҙерләргә кәңәш ителмәй, сөнки ул ваҡытта ҡатындар Ҡөрьән уҡымай, тип аңлатыла. Немец биофизиктары, был хәлде тикшереп, күрем күргән саҡта ҡатындарҙа гормондар тигеҙһеҙлеге күҙәтелеүен асыҡлаған. Тән был көндәрҙә зыянлы токсиндарҙан да ҡотола икән. Улар ҡулдағы бармаҡ яҫтыҡтарында урынлашҡан биҙҙәр аша сыға. Шуға ла, кү­рем булғанда, ул насар матдәләр ҡул аша ризыҡҡа эләгеп, бүтәндәргә насар тәьҫир итмәһен өсөн индерелгән ул тыйыу.
Алдараҡ өләсәйем хаҡында һөйләп үткәйнем. Яраштырған ашы көйөңкө­рәп йә башҡаса уңмайыраҡ киткәнендә лә ризыҡты өҫтәлгә маҡтап ултыртыуын әйткәйнем. Шул мәлдәрҙә лә ул кәйефен төшөрөп, ашты хурлап, уны хозурһыҙ итеүҙән тыйыла алған, тимәк. Ул әҙерләгән аҙыҡ һәр саҡ яҡты нур менән һуғарылған бит. Бәхет асҡыстары ла шунан булған.
Гөлнара ХӘЛФЕТДИНОВА.