“Бала биреп һынармын”
Хәҙер йәштәр балаларында тәрбиәгә һәм белем биреүгә ҡағылышлы ниндәй генә заманса йүнәлештәрҙе һынап ҡарамай. Берәүҙәре, япондарҙың милли педагогикаһына яраҡлы, биш йәшкә тиклем бер нәмәне лә тыймайбыҙ, тиһә, бәғзеләр шул уҡ илдең билдәле ғалимы, “Сони” корпорацияһы президенты Масару Ибуканың: “Өс йәшенә тиклем баланың мейеһенә дөрөҫ йүнәлеш биреп ҡалырға”, – тигән фекеренә таяна. Америка ғалимы Глен Домандың физик күнекмәләр һәм баланың зиһен үҫешен тәьмин итеүсе күнегеүҙәрҙе үҙ эсенә алған тәрбиәгә ҡағылышлы талаптары танылыу яулай бара. Уны хуплаусылар ҙа, ҡаршы сығыусылар ҙа берҙәй күп. Тағы ла бары тик уйындар аша тәрбиәләргә өйрәткән Никитин алымы, Зайцев, Дьенеш, Кюзинер мәктәптәре... Һәр кемдең ҡул аҫтында интернет булыуы ла был өлкәләге яңылыҡтар менән танышып барырға мөмкинселек бирә, әлбиттә. Ата-әсәләр үҙ ҡараштары һәм инаныуҙарынан сығып, төрлө виртуаль төркөмдәргә берләшеп, фекер һәм тәжрибә уртаҡлаша, бәхәсләшә, үҙҙәрен борсоған һорауҙарға яуап эҙләй. Бала үҫтергәндә, һәр кем яҡындары, дуҫтарының кәңәшенә ҡолаҡ һалып, ата-әсәһенең тәжрибәһенә таянып, халҡының йолаларына тоғролоҡ һаҡларға тырышһа ла, күберәген үҙ һиҙемләүенә ышанып эш итә. Әлеге мәғлүмәткә мул заманда ла меңәр йылдар дауамында һыналған, ата-бабаларыбыҙ хаҡ диндәре тип ҡабул иткән һәм инанған Исламдағы балаларға мөнәсәбәт һәм уларҙың хоҡуҡтарына ҡағылышлы ябай ҙа, шул ваҡытта бөйөк тә, ҡаҡшамаҫ нигеҙле ҡанундар һәм ҡағиҙәләр, уларҙы иҫбатлап килтерелгән миҫалдар айырым иғтибарға лайыҡ.
Шәриғәт ҡанундары Аллаһы Тәғәләнең китабы Ҡөрьән Кәрим һәм Мөхәммәт пәйғәмбәрҙең тормошонда булған хәл-ваҡиғалар миҫалындағы төрлө хәҙистәргә таяна. Ҡөрьән Кәримдең бөйөк маҡсаттарының береһе – кешеләр тормошон ҡанундар һәм ҡағиҙәләр ярҙамында бер тәртипкә килтереп һәм яйға һалып, уның ҡоролошон мөмкин тиклем ғәҙелерәк һәм тынысыраҡ итеү.
Бала – ир менән ҡатындың мөхәббәт емеше. Атай-әсәйҙең балаларына булған тойғолары иң изге хистәр иҫәбендә, улар Аллаһы Тәғәлә тарафынан һәр кешенең күңеленә тыумыштан, тәбиғи асыл итеп һалына. Ата-әсәләрҙең балаһына булған һөйөүе – бер ниндәй ҙә иҫбатлау талап итмәгән, һис бер үлсәмдәр менән дә үлсәп булмаған төшөнсә. Ул – Аллаһы Тәғәләнең барлығының, сикһеҙ мәрхәмәтлегенең кире ҡаҡҡыһыҙ бер дәлиле, билдәһе, уның булмышының бер сағылышы.
Ислам динендә ғаилә эсендәге бөтә балалар ҙа тиң, уларҙың ҡайһыһылыр өҫтөнлөклө хәлдә була алмай. Раббыбыҙ, ҡыҙ балалар һәм ир балалар араһында бер ниндәй ҙә хоҡуҡи айырма юҡ, ти. Сөнки бөтә кешеләр ҙә бер-береһенән бары тик йәмғиәт алдында үҙҙәре ҡаҙанған хөрмәт күләме менән генә айырыла. Ҡөрьән Кәримдә: “Ысынлап та, Мин бер кемдең дә ҡылған эшен күҙ уңынан ысҡындырмаҫмын, һәм уны ҡылыусыларҙы, ир кешеме, йәки ҡатынмы булыуына ҡарап тормайынса, язаһыҙ йәки бүләкһеҙ ҡалдырмаҫмын, сөнки һеҙҙең берәүҙәрегеҙ икенселәре ярҙамында тыуҙырылған,”– тип әйтелә.
Был тигеҙлекте һанға һуҡмау динебеҙҙә ғәҙеллек һәм дөрөҫлөк юлынан ситкә тайпылыуҙы аңлатыр ине. Сөнки, әйтеп үтелгәнсә, Ислам нисә балаң булһа, һәр ҡайһыһына ҡарата ла бер иш мөнәсәбәттә булырға ҡуша. Тимәк, ул ҡанун балаға әрнеү килтермәҫ, уның тойғоларын рәнйетмәҫ, бер-береһенә ҡарата йөрәктәрендә асыу һәм кенә тыуҙырып, үҙ-ара күрә алмаусанлыҡҡа юл ҡуймаҫ өсөн мөһим.
Ислам – тормошсан дин. Унда, кеше тормошонда ниндәй генә хәлдәр булмаһын, бөтәһен дә яйларлыҡ ҡағиҙәләр бар. Мәҫәлән, кейәүҙәге ҡыҙҙың уңмай айырылып, ата йортона ҡайтыу осрағын ғына алайыҡ. Атаһы ҡулында башҡа күп балалары булып та һәм ул үҙе лә мохтажлыҡ кисереп ауыр йәшәгән хәлдә лә, ти динебеҙ, ҡанаты ҡайырылып ҡайтҡан балағыҙҙы ситкә тибәрмәгеҙ. “Атай кешенең айырылып ҡайтҡан ҡыҙын ҡарауға киткән сығымдары саҙаҡаның иң яҡшы бер төрөлөр һәм Аллаһы Тәғәләгә яҡынайыуҙың да һәйбәт бер сараһылыр”, – тип яҙа Әл-Бохари үҙенең “Әл-Әҙәб-Әл-Муфрад” тигән китабында.
Ислам ғаиләне, бигерәк тә балаларҙы төрлө йоғошло ауырыуҙарҙан һаҡларға ҡуша. Мөхәммәт пәйғәмбәр: “Тағун (чума) – Аллаһы Тәғәләнең ҡолдарына ебәргән яза билдәһе, әгәр ҙә һеҙ ул турала ишетһәгеҙ, ауырыу ҡоторған яҡтарға йөрөмәгеҙ, ә инде ул һеҙ йәшәгән урында сыҡһа, бүтән яҡтарға ҡасмағыҙ,”– тигән бер хәҙисендә. Замандашыбыҙ, дин ғалимы Әл-Хөсәйен-Әбд-әл-Мәжит уны ошолай тип аңлата: “Эпидемия булған ерҙәрҙән арыраҡ йөрөргә, ә үҙең булған ерҙә башланһа – ситкә китмәҫкә”. Был хәҙис – һәр кемдең башҡалар һаулығы өсөн дә яуаплы булыуы хаҡында. Ошоға бәйле яңыраҡ Өфөлә булған бер эс бошорғос хәл иҫкә килеп төштө. Ҡала бала табыу йорттарының береһендә һуңғы дүрт ай эсендә тыуған барлыҡ сабыйҙарҙы кире саҡырып алып Манту реакцияларын тикшерҙеләр. Сәбәбе: баҡтиһәң, был дауаханала бәпестәргә донъяға килергә ярҙам итеүсе табип туберкулез менән сирле икәнен белгән килеш эшкә килеп урынлашып, арыу ғына зыян яһаған икән. Был ваҡиға тап ошо хәҙис ҡуйған ҡағиҙәләргә ҡаршы килеүе менән аяныслы.
Диндең балаға ул әле яралмаҫ борон күрһәткән ҡурсалауы буйынса, бәпес һау-сәләмәт булып тыуырға тейеш. Шуның өсөн дә Ислам дине ауырлы ҡатындың, бәләкәстең һәм уның әсәһенең туҡланыу мәсьәләһен иғтибарҙан ситтә ҡалдырмай.
“Мәрйәм” тигән сүрәлә Хоҙай тулғаҡтан ҡотолған Мәрйәмгә хәлен еңеләйтеү өсөн ожмах емеше (финик) ашарға ҡушҡан. Шулай уҡ изге китабыбыҙҙа анар (гранат) һәм бал айырып әйтеп кителгән. Хәҙерге фән күҙлегенән ҡарағанда, финиктың еңел үҙләштерелеүсе матдәләргә бай, туҡлыҡлы булыуын, һаулыҡты нығытыуын беләбеҙ. Анарҙа ла тимер күплеге, ҡандағы гемоглобинды күтәрергә һәләтлеге билдәле. Ә балдың мөғжизәле үҙенсәлектәре арҡаһында изге китапҡа инеүенә беҙ, борондан солоҡсолоҡ менән шөғөлләнгән халыҡ вәкилдәре булараҡ, бер ҙә аптырамайбыҙ.
Яҡты донъяға килгән һәр баланың Алла тарафынан бүләк ителгән ғүмерен бәхетле итеп йәшәргә хоҡуғы бар. Шуға ла ата-әсә иң беренсе сиратта баланың һаулығын ҡайғыртырға бурыслы. Сөнки сәләмәт кеше генә Исламдың бөтә ҡанундарын да үтәй ала. Ҡиәмәт көнөндә Хоҙай иң тәүҙә кешелєрҙән һаулыҡтары хаҡында һораясаҡ, тигән пәйғәмбәребеҙ. Һәр ата-әсә балаһының тән һәм йән сәләмәтлеге өсөн хәленән килгәнсә шарттар тыуҙырырға тейеш. Беҙҙең балабыҙҙы спорт түңәрәктәренә йөрөтөүебеҙ ҙә, шахмат йә шашкала уйнарға өйрәтеүебеҙ ҙә, бергәләп һырғалаҡҡа сығыуыбыҙ ҙа, бәләкәстең күҙе боҙолмаһын тип телевизорҙы оҙаҡ ҡаратмауыбыҙ ҙа, бүтәнсә үҙебеҙ артыҡ мөһим тип тә белмәгән, бала хаҡына эшләгән һанап бөткөһөҙ көндәлек ваҡ мәшәҡәттәребеҙ ҙә, бисмилла итеп башҡарылһа, Аллаһы Тәғәлә алдында бер сауаптыр.
Ата-әсәләргә балаларын тәрбиәләү өлкәһендә кәңәштәр биреп, балаға йомшаҡ мөѓәмәләлә бул, тигәнендә, хаҡ динебеҙ баланың ихтыярын һәм үҙаллылыҡҡа ынтылыуын баҫып, тормошон яйлы итәм тип, уның өсөн уйларға һәм эшләргә өйрәтмәй. Ул саҡта бала атай-әсәй елкәһенә бөтөнләй менеп ултырыр ине. Динебеҙҙең тәрбиәгә ҡағылышлы маҡсаты бары тик баланың үҙенә һиҙҙермәй генә, ул төрлө яңылышлыҡтар ҡылмаһын һәм уның йөрәге был оло донъяла ваҡытынан алда төрлө кәрәкмәгән тетрәнеүҙәр кисермәһен, тура юлдан тайпылып китмәһен өсөн тәртибен күҙәтеүҙә тотоуҙан һәм үҫмерҙе дөрөҫ аңлауҙан ғибарәт. Шулай уҡ Ислам баланы бәләкәйҙән үҙ фекерен дөрөҫ һәм асыҡ итеп әйтергә өйрәтеүгә ҙур әһәмиәт бирә. Шуның өсөн дә ғаилә эсендә төрлө ваҡ-төйәк мәсьәләләрҙе хәл иткәндә лә, нисек кенә етдигә иҫәпләй алмаған хәлдә лә, бәләкәй баланан да фекерен әйттереп, әгәр ҙә ул төптө яңылышһа, ваҡытында төҙәтеп, ни өсөн улай итеүегеҙҙе аңлатып барыу кәрәк, тип иҫәпләнә. Беҙҙең халыҡта ла элек-электән балаларға кеселекле мөнәсәбәт күрһәткәндәр. Иҫкә төшөрәйек әле, бөйөк Зәки Вәлидиҙең “Хәтирәләр”ендә уның менән атаһына ҡунаҡҡа килгән төрлө ҙур кешеләрҙең уны тиң күреп, әңгәмә ҡороп ултырыуҙары хаҡындағы иҫтәлектәр йыш осрай бит.
Пәйғәмбәрҙең балаларҙы үҙ аллы итеп тәрбиәләүгә ынтылыуына һәм үҙенең артынан эйәрткән йәш быуынға үҙ фекерен асыҡ итеп әйтергә өйрәтергә тырышыуына миҫал итеп Абуллаһ-бин-Аббас менән булған хәлде килтерергә мөмкин. Бер ваҡыт Алла илсеһе: “Динле кешене Аллаһы Тәғәлә япраҡтары ҡойолмай торған ағас һымаҡ ныҡлы, иманлы иткән. Ул ниндәй ағас тип уйлайһығыҙ?” – тигән. Барса тыңлап ултырыусылар шымып ҡалған, шунан Алла илсеһе: “Ул – пальма”,– тигән. Абдуллаһ-бин-Аббас та үҙенең атаһы менән шул кешеләр араһында булған. Аҙаҡ улар өйҙәренә ҡайтып барғанда, Абдуллаһ атаһына: “Мин пәйғәмбәрҙең һорауына яуапты белә инем дә ул, тик уның шәкерттәре алдында ауыҙ асып торорға оялдым”, – тигән. Атаһы уға: “Әгәр ҙә һин шул саҡта белгәнеңде әйтеп ҡалһаң, был минең өсөн ҡыҙыл дөйәләрҙән дә ҡиммәтерәк бүләк булыр ине”, – тигән. Ислам тәрбиәһе иң элек белем биреүгә йүнәлтелгән, ул белемгә ынтылыуҙы һәр мосолман кешеһе өсөн бурыс итеп ҡуя. Хаҡ динебеҙ күҙлегенән ҡарағанда, белем биреү ниндәйҙер бер тар өлкә менән генә сикләнмәйенсә, донъялыҡтың барлыҡ яҡтарын да үҙ эсенә алырға тейеш.
Динебеҙ, балаларығыҙҙың ихтыяждарына иғтибар итегеҙ һәм аҡсағыҙҙы йәлләмәгеҙ, тип өйрәтә. Ғаилә бик мохтажлыҡ кисергән саҡтарҙа ла иң тәү сиратта уларҙың тамағын һәм өҫ-башын ҡарағыҙ, ти.
Бер ваҡыт Умм-Салама пәйғәмбәребеҙҙән: “Эй, Алла илсеһе, мин ҡыҙҙарымды, улдарымды ҡараған өсөн Хоҙай рәхмәтенә иҫәп тота аламмы?” – тип һораған. Пәйғәмбәр: “Эйе, үҙеңдән айырып алып балаларың өсөн тотонған бөтә сығымдарың өсөн дә һине сауап көтә”, – тигән. Аллаһы Тәғәләнең илсеһе тағы ла бер хәҙисендә: “Алла юлында бер динар түкһәң, ҡолдарыңа һәм мохтажға берәр динар түкһәң һәм дә ғаиләңә бер динар түкһәң, шулар араһынан иң ҙур сауап ғаиләң хаҡына киткәненә булыр”, – тип аңлатҡан.
Ысын мосолман үҙе иҫән-һау булған көйө бер ниндәй сәбәптәр арҡаһында ла балаларынан баш тарта, уларҙы ҡарауһыҙ урамда ҡалдыра алмай. Шулай уљ, айырылған ир кеше, балалары менән бергә йәшәмәһә лә, уларҙың ихтыяждарын ҡайғыртырға бурыслы. Ә инде сабыйҙарын үҙҙәре ҡарамай балалар йорто йә приютҡа тапшырған ата-әсәләрҙең ниндәй оло гөнаһҡа батыуҙары хаҡында әйтеп тороу ҙа кәрәкмәй. Ислам динен ихлас тотҡан халыҡтарҙың дәүләттәрендә балалар йорто, ҡарттар йорто тигән төшөнсә лә юҡ хатта.
Мосолмандар күпләп бала табыуҙан ҡурҡмай, сөнки Аллаһы Тәғәлә: “Һәр бала был донъяға үҙ ризығы менән тыуа”, – тигән. Шуның өсөн дә бала тыуыуы – мөслим кеше өсөн иң ҙур бәхет, Хоҙай бүләге. Балалар беҙҙең тормошобоҙҙо йәмләүсе, уны мәғәнәле итеүсе, тиелә Ҡөрьәндә. Мөхәммәт пәйғәмбәр: “Бала саҡ ожмахты хәтерләтә”, – тигән. Бала үҙе – иң ҡәҙерле, изге йән. “Бала” сүрәһендә Аллаһы Тәғәлә ант иткәндә лә балалыҡ менән ант итә. Был үҙе күп нәмә хаҡында һөйләй.
Изге китабыбыҙ Ҡөрьәндә : “Бала биреп һынармын”, – тигән һүҙҙәр бар. Иң яуаплы ла, изге лә был һынауҙы уңышлы үтер өсөн оло йөрәк, нескә күңел, тәрән аҡыл ғына түгел, донъяның үтә ябай икәнлеген аңлау ҙа мөһимдер.
Гөлнара БУРАНҠАЕВА әҙерләне.
“Испытаю ребенком”
Разные методы воспитания детей распространены в мире среди разных народов. Наши предки воспитывали детей по правилам ислама.
Статья знакомит читателей некоторыми положениями из Корана, в ней даются комментарии и разъяснения на некоторые суры, посвященные отношениям между детьми и родителями.
Шәриғәт ҡанундары Аллаһы Тәғәләнең китабы Ҡөрьән Кәрим һәм Мөхәммәт пәйғәмбәрҙең тормошонда булған хәл-ваҡиғалар миҫалындағы төрлө хәҙистәргә таяна. Ҡөрьән Кәримдең бөйөк маҡсаттарының береһе – кешеләр тормошон ҡанундар һәм ҡағиҙәләр ярҙамында бер тәртипкә килтереп һәм яйға һалып, уның ҡоролошон мөмкин тиклем ғәҙелерәк һәм тынысыраҡ итеү.
Бала – ир менән ҡатындың мөхәббәт емеше. Атай-әсәйҙең балаларына булған тойғолары иң изге хистәр иҫәбендә, улар Аллаһы Тәғәлә тарафынан һәр кешенең күңеленә тыумыштан, тәбиғи асыл итеп һалына. Ата-әсәләрҙең балаһына булған һөйөүе – бер ниндәй ҙә иҫбатлау талап итмәгән, һис бер үлсәмдәр менән дә үлсәп булмаған төшөнсә. Ул – Аллаһы Тәғәләнең барлығының, сикһеҙ мәрхәмәтлегенең кире ҡаҡҡыһыҙ бер дәлиле, билдәһе, уның булмышының бер сағылышы.
Ислам динендә ғаилә эсендәге бөтә балалар ҙа тиң, уларҙың ҡайһыһылыр өҫтөнлөклө хәлдә була алмай. Раббыбыҙ, ҡыҙ балалар һәм ир балалар араһында бер ниндәй ҙә хоҡуҡи айырма юҡ, ти. Сөнки бөтә кешеләр ҙә бер-береһенән бары тик йәмғиәт алдында үҙҙәре ҡаҙанған хөрмәт күләме менән генә айырыла. Ҡөрьән Кәримдә: “Ысынлап та, Мин бер кемдең дә ҡылған эшен күҙ уңынан ысҡындырмаҫмын, һәм уны ҡылыусыларҙы, ир кешеме, йәки ҡатынмы булыуына ҡарап тормайынса, язаһыҙ йәки бүләкһеҙ ҡалдырмаҫмын, сөнки һеҙҙең берәүҙәрегеҙ икенселәре ярҙамында тыуҙырылған,”– тип әйтелә.
Был тигеҙлекте һанға һуҡмау динебеҙҙә ғәҙеллек һәм дөрөҫлөк юлынан ситкә тайпылыуҙы аңлатыр ине. Сөнки, әйтеп үтелгәнсә, Ислам нисә балаң булһа, һәр ҡайһыһына ҡарата ла бер иш мөнәсәбәттә булырға ҡуша. Тимәк, ул ҡанун балаға әрнеү килтермәҫ, уның тойғоларын рәнйетмәҫ, бер-береһенә ҡарата йөрәктәрендә асыу һәм кенә тыуҙырып, үҙ-ара күрә алмаусанлыҡҡа юл ҡуймаҫ өсөн мөһим.
Ислам – тормошсан дин. Унда, кеше тормошонда ниндәй генә хәлдәр булмаһын, бөтәһен дә яйларлыҡ ҡағиҙәләр бар. Мәҫәлән, кейәүҙәге ҡыҙҙың уңмай айырылып, ата йортона ҡайтыу осрағын ғына алайыҡ. Атаһы ҡулында башҡа күп балалары булып та һәм ул үҙе лә мохтажлыҡ кисереп ауыр йәшәгән хәлдә лә, ти динебеҙ, ҡанаты ҡайырылып ҡайтҡан балағыҙҙы ситкә тибәрмәгеҙ. “Атай кешенең айырылып ҡайтҡан ҡыҙын ҡарауға киткән сығымдары саҙаҡаның иң яҡшы бер төрөлөр һәм Аллаһы Тәғәләгә яҡынайыуҙың да һәйбәт бер сараһылыр”, – тип яҙа Әл-Бохари үҙенең “Әл-Әҙәб-Әл-Муфрад” тигән китабында.
Ислам ғаиләне, бигерәк тә балаларҙы төрлө йоғошло ауырыуҙарҙан һаҡларға ҡуша. Мөхәммәт пәйғәмбәр: “Тағун (чума) – Аллаһы Тәғәләнең ҡолдарына ебәргән яза билдәһе, әгәр ҙә һеҙ ул турала ишетһәгеҙ, ауырыу ҡоторған яҡтарға йөрөмәгеҙ, ә инде ул һеҙ йәшәгән урында сыҡһа, бүтән яҡтарға ҡасмағыҙ,”– тигән бер хәҙисендә. Замандашыбыҙ, дин ғалимы Әл-Хөсәйен-Әбд-әл-Мәжит уны ошолай тип аңлата: “Эпидемия булған ерҙәрҙән арыраҡ йөрөргә, ә үҙең булған ерҙә башланһа – ситкә китмәҫкә”. Был хәҙис – һәр кемдең башҡалар һаулығы өсөн дә яуаплы булыуы хаҡында. Ошоға бәйле яңыраҡ Өфөлә булған бер эс бошорғос хәл иҫкә килеп төштө. Ҡала бала табыу йорттарының береһендә һуңғы дүрт ай эсендә тыуған барлыҡ сабыйҙарҙы кире саҡырып алып Манту реакцияларын тикшерҙеләр. Сәбәбе: баҡтиһәң, был дауаханала бәпестәргә донъяға килергә ярҙам итеүсе табип туберкулез менән сирле икәнен белгән килеш эшкә килеп урынлашып, арыу ғына зыян яһаған икән. Был ваҡиға тап ошо хәҙис ҡуйған ҡағиҙәләргә ҡаршы килеүе менән аяныслы.
Диндең балаға ул әле яралмаҫ борон күрһәткән ҡурсалауы буйынса, бәпес һау-сәләмәт булып тыуырға тейеш. Шуның өсөн дә Ислам дине ауырлы ҡатындың, бәләкәстең һәм уның әсәһенең туҡланыу мәсьәләһен иғтибарҙан ситтә ҡалдырмай.
“Мәрйәм” тигән сүрәлә Хоҙай тулғаҡтан ҡотолған Мәрйәмгә хәлен еңеләйтеү өсөн ожмах емеше (финик) ашарға ҡушҡан. Шулай уҡ изге китабыбыҙҙа анар (гранат) һәм бал айырып әйтеп кителгән. Хәҙерге фән күҙлегенән ҡарағанда, финиктың еңел үҙләштерелеүсе матдәләргә бай, туҡлыҡлы булыуын, һаулыҡты нығытыуын беләбеҙ. Анарҙа ла тимер күплеге, ҡандағы гемоглобинды күтәрергә һәләтлеге билдәле. Ә балдың мөғжизәле үҙенсәлектәре арҡаһында изге китапҡа инеүенә беҙ, борондан солоҡсолоҡ менән шөғөлләнгән халыҡ вәкилдәре булараҡ, бер ҙә аптырамайбыҙ.
Яҡты донъяға килгән һәр баланың Алла тарафынан бүләк ителгән ғүмерен бәхетле итеп йәшәргә хоҡуғы бар. Шуға ла ата-әсә иң беренсе сиратта баланың һаулығын ҡайғыртырға бурыслы. Сөнки сәләмәт кеше генә Исламдың бөтә ҡанундарын да үтәй ала. Ҡиәмәт көнөндә Хоҙай иң тәүҙә кешелєрҙән һаулыҡтары хаҡында һораясаҡ, тигән пәйғәмбәребеҙ. Һәр ата-әсә балаһының тән һәм йән сәләмәтлеге өсөн хәленән килгәнсә шарттар тыуҙырырға тейеш. Беҙҙең балабыҙҙы спорт түңәрәктәренә йөрөтөүебеҙ ҙә, шахмат йә шашкала уйнарға өйрәтеүебеҙ ҙә, бергәләп һырғалаҡҡа сығыуыбыҙ ҙа, бәләкәстең күҙе боҙолмаһын тип телевизорҙы оҙаҡ ҡаратмауыбыҙ ҙа, бүтәнсә үҙебеҙ артыҡ мөһим тип тә белмәгән, бала хаҡына эшләгән һанап бөткөһөҙ көндәлек ваҡ мәшәҡәттәребеҙ ҙә, бисмилла итеп башҡарылһа, Аллаһы Тәғәлә алдында бер сауаптыр.
Ата-әсәләргә балаларын тәрбиәләү өлкәһендә кәңәштәр биреп, балаға йомшаҡ мөѓәмәләлә бул, тигәнендә, хаҡ динебеҙ баланың ихтыярын һәм үҙаллылыҡҡа ынтылыуын баҫып, тормошон яйлы итәм тип, уның өсөн уйларға һәм эшләргә өйрәтмәй. Ул саҡта бала атай-әсәй елкәһенә бөтөнләй менеп ултырыр ине. Динебеҙҙең тәрбиәгә ҡағылышлы маҡсаты бары тик баланың үҙенә һиҙҙермәй генә, ул төрлө яңылышлыҡтар ҡылмаһын һәм уның йөрәге был оло донъяла ваҡытынан алда төрлө кәрәкмәгән тетрәнеүҙәр кисермәһен, тура юлдан тайпылып китмәһен өсөн тәртибен күҙәтеүҙә тотоуҙан һәм үҫмерҙе дөрөҫ аңлауҙан ғибарәт. Шулай уҡ Ислам баланы бәләкәйҙән үҙ фекерен дөрөҫ һәм асыҡ итеп әйтергә өйрәтеүгә ҙур әһәмиәт бирә. Шуның өсөн дә ғаилә эсендә төрлө ваҡ-төйәк мәсьәләләрҙе хәл иткәндә лә, нисек кенә етдигә иҫәпләй алмаған хәлдә лә, бәләкәй баланан да фекерен әйттереп, әгәр ҙә ул төптө яңылышһа, ваҡытында төҙәтеп, ни өсөн улай итеүегеҙҙе аңлатып барыу кәрәк, тип иҫәпләнә. Беҙҙең халыҡта ла элек-электән балаларға кеселекле мөнәсәбәт күрһәткәндәр. Иҫкә төшөрәйек әле, бөйөк Зәки Вәлидиҙең “Хәтирәләр”ендә уның менән атаһына ҡунаҡҡа килгән төрлө ҙур кешеләрҙең уны тиң күреп, әңгәмә ҡороп ултырыуҙары хаҡындағы иҫтәлектәр йыш осрай бит.
Пәйғәмбәрҙең балаларҙы үҙ аллы итеп тәрбиәләүгә ынтылыуына һәм үҙенең артынан эйәрткән йәш быуынға үҙ фекерен асыҡ итеп әйтергә өйрәтергә тырышыуына миҫал итеп Абуллаһ-бин-Аббас менән булған хәлде килтерергә мөмкин. Бер ваҡыт Алла илсеһе: “Динле кешене Аллаһы Тәғәлә япраҡтары ҡойолмай торған ағас һымаҡ ныҡлы, иманлы иткән. Ул ниндәй ағас тип уйлайһығыҙ?” – тигән. Барса тыңлап ултырыусылар шымып ҡалған, шунан Алла илсеһе: “Ул – пальма”,– тигән. Абдуллаһ-бин-Аббас та үҙенең атаһы менән шул кешеләр араһында булған. Аҙаҡ улар өйҙәренә ҡайтып барғанда, Абдуллаһ атаһына: “Мин пәйғәмбәрҙең һорауына яуапты белә инем дә ул, тик уның шәкерттәре алдында ауыҙ асып торорға оялдым”, – тигән. Атаһы уға: “Әгәр ҙә һин шул саҡта белгәнеңде әйтеп ҡалһаң, был минең өсөн ҡыҙыл дөйәләрҙән дә ҡиммәтерәк бүләк булыр ине”, – тигән. Ислам тәрбиәһе иң элек белем биреүгә йүнәлтелгән, ул белемгә ынтылыуҙы һәр мосолман кешеһе өсөн бурыс итеп ҡуя. Хаҡ динебеҙ күҙлегенән ҡарағанда, белем биреү ниндәйҙер бер тар өлкә менән генә сикләнмәйенсә, донъялыҡтың барлыҡ яҡтарын да үҙ эсенә алырға тейеш.
Динебеҙ, балаларығыҙҙың ихтыяждарына иғтибар итегеҙ һәм аҡсағыҙҙы йәлләмәгеҙ, тип өйрәтә. Ғаилә бик мохтажлыҡ кисергән саҡтарҙа ла иң тәү сиратта уларҙың тамағын һәм өҫ-башын ҡарағыҙ, ти.
Бер ваҡыт Умм-Салама пәйғәмбәребеҙҙән: “Эй, Алла илсеһе, мин ҡыҙҙарымды, улдарымды ҡараған өсөн Хоҙай рәхмәтенә иҫәп тота аламмы?” – тип һораған. Пәйғәмбәр: “Эйе, үҙеңдән айырып алып балаларың өсөн тотонған бөтә сығымдарың өсөн дә һине сауап көтә”, – тигән. Аллаһы Тәғәләнең илсеһе тағы ла бер хәҙисендә: “Алла юлында бер динар түкһәң, ҡолдарыңа һәм мохтажға берәр динар түкһәң һәм дә ғаиләңә бер динар түкһәң, шулар араһынан иң ҙур сауап ғаиләң хаҡына киткәненә булыр”, – тип аңлатҡан.
Ысын мосолман үҙе иҫән-һау булған көйө бер ниндәй сәбәптәр арҡаһында ла балаларынан баш тарта, уларҙы ҡарауһыҙ урамда ҡалдыра алмай. Шулай уљ, айырылған ир кеше, балалары менән бергә йәшәмәһә лә, уларҙың ихтыяждарын ҡайғыртырға бурыслы. Ә инде сабыйҙарын үҙҙәре ҡарамай балалар йорто йә приютҡа тапшырған ата-әсәләрҙең ниндәй оло гөнаһҡа батыуҙары хаҡында әйтеп тороу ҙа кәрәкмәй. Ислам динен ихлас тотҡан халыҡтарҙың дәүләттәрендә балалар йорто, ҡарттар йорто тигән төшөнсә лә юҡ хатта.
Мосолмандар күпләп бала табыуҙан ҡурҡмай, сөнки Аллаһы Тәғәлә: “Һәр бала был донъяға үҙ ризығы менән тыуа”, – тигән. Шуның өсөн дә бала тыуыуы – мөслим кеше өсөн иң ҙур бәхет, Хоҙай бүләге. Балалар беҙҙең тормошобоҙҙо йәмләүсе, уны мәғәнәле итеүсе, тиелә Ҡөрьәндә. Мөхәммәт пәйғәмбәр: “Бала саҡ ожмахты хәтерләтә”, – тигән. Бала үҙе – иң ҡәҙерле, изге йән. “Бала” сүрәһендә Аллаһы Тәғәлә ант иткәндә лә балалыҡ менән ант итә. Был үҙе күп нәмә хаҡында һөйләй.
Изге китабыбыҙ Ҡөрьәндә : “Бала биреп һынармын”, – тигән һүҙҙәр бар. Иң яуаплы ла, изге лә был һынауҙы уңышлы үтер өсөн оло йөрәк, нескә күңел, тәрән аҡыл ғына түгел, донъяның үтә ябай икәнлеген аңлау ҙа мөһимдер.
Гөлнара БУРАНҠАЕВА әҙерләне.
“Испытаю ребенком”
Разные методы воспитания детей распространены в мире среди разных народов. Наши предки воспитывали детей по правилам ислама.
Статья знакомит читателей некоторыми положениями из Корана, в ней даются комментарии и разъяснения на некоторые суры, посвященные отношениям между детьми и родителями.
Теги:
